T₂

T₁

در این طرح T₁: پیش‌آزمون، X: مداخله یا آموزش و T₂: پس‌آزمون است. مطالعه حاضر یک مطالعه شبه‌آزمایشی است که نخستین مشاهده با اجرای پیش‌آزمون صورت گرفته است. این طرح از دو گروه آزمایش و کنترل تشکیل شده است که هر دو گروه دو بار مورد آزمون حافظه فعال قرار می‌گیرند. اولین اندازه‌گیری با اجرای یک پیش‌آزمون و دومین اندازه‌گیری به وسیله یک پس‌آزمون صورت می‌گیرد.

جامعه آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی دانش آموزان نارساخوان پسر مقطع دوم تا پنجم ابتدایی شهرستان رشت در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱ بوده است.

نمونه و روش نمونه‌گیری

نمونه پژوهش شامل ۱۸ دانش آموز نارساخوان است که به طور تصادفی در دو گروه کنترل و آزمایش جایدهی شده‌اند. در هر گروه به تعداد برابر ۹ نفر شرکت کرده‌اند. برای انتخاب نمونه با توجه به مشکلات شدید در شناسایی افراد نارساخوان، روش نمونه‌گیری افراد مورد مطالعه در گام اول به صورت نمونه در دسترس بود ولی جایدهی افراد نمونه در دو گروه آزمایش و کنترل به روش تصادفی انجام گرفت. برای انتخاب افراد مورد مطالعه، معیارهایی برای انتخاب آنها در نظر گرفته شده است که به شرح زیر می‌باشد:

معیارهای ورود پژوهش

۱- مقطع تحصیلی دوم تا پنجم ابتدایی
۲- سن (۸ تا ۱۱)
۳- جنسیت (مذکر)
۴- نداشتن معلولیت دیگری غیر از نارساخوانی
۵- دارا بودن ضریب هوشی بالاتر از ۸۵ و پایین‌تر از ۱۱۵
۶- دارا بودن نمره پایین‌تر از ۵/۷۷ در آزمون نارساخوانی

معرفی ابزارهای پژوهش

۱- آزمون خواندن و نارساخوانی نما: به منظور تعیین وجود مشکل در خواندن آزمودنی‌ها از نظرات مربیان ویژه مراکز اختلال یادگیری و همچنین از آزمون خواندن و نارساخوانی نما (کرمی نوری و مرادی، ۱۳۸۷) استفاده شده است. با توجه به تنوع زبانی در ایران در این آزمون تلاش گردیده تا علاوه بر دانش آموزان فارسی زبان، دانش آموزان آذری زبان و کردی زبان نیز در مطالعه در نظر گرفته شوند تا علاوه بر مقایسه تفاوت‌های تاثیر زبان‌های مختلف در یادگیری زبان فارسی، آزمون خواندن و نارساخوانی در دو منطقه آذری‌نشین و کردنشین نیز تهیه و هنجاریابی شود. هدف این آزمون بررسی میزان ناتوانی خواندن دانش آموزان عادی دختر و پسر در دوره دبستان با ویژگی‌های دو زبانگی و یک زبانگی و تشخیص کودکان دارای مشکلات خواندن و نارساخوانی می‌باشد. آزمون خواندن و نارساخوانی شامل ۱۰ خرده آزمون است و پاسخ‌های درست هر خرده مقیاس با مراجعه به جدول پاسخ‌های درست محاسبه شده و سپس با مراجعه به جدول مربوط، نمره تراز شده به دست می‌آید؛ نمرات تراز شده برای هر پایه در هر شهرستان متفاوت است. آزمون حاضر روی ۱۶۱۴ دانش آموز در پنج پایه تحصیلی ابتدایی هنجاریابی شده است. پایایی این آزمون با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ محاسبه شده که مقادیر آن برای خرده آزمون‌های مختلف بین ۴۳/۰ تا ۹۸/۰ به دست آمده است. میانگین این آزمون ۱۰۰ و انحراف استاندارد آن ۱۵ است (کرمی نوری و مردای، ۱۳۸۷). خرده آزمون‌های این مقیاس به شرح زیر می‌باشند:
الف) آزمون خواندن واژه‌ها: این آزمون شامل سه فهرست ۴۰ کلمه‌ای و در سه سطح کلمات با بسامد زیاد (مانند آهن، پارچه)، بسامد متوسط (مانند مورچه، بسکتبال)، و بسامد کم (سرب، شطرنج)؛ بر اساس گزارش قربانی (۱۳۹۲) آلفای کرونباخ در سه سطح به ترتیب ۹۸/۰، ۹۹/۰ و ۹۱/۰ می‌باشد.
ب) آزمون خواندن واژه‌های بدون معنی: در این آزمون، آزمودنی ۴۰ کلمه فاقد معنی (مانند سورا، دالیبال، شارکه) را می‌خواند؛ آلفای کرونباخ در پژوهش قربانی (۱۳۹۲)، ۸۵/۰ به دست آمده است.
پ) آزمون درک واژه‌ها: این آزمون شامل ۳۰ پرسش چهار گزینه‌ای است که دانش آموز باید یکی را به عنوان پاسخ درست انتخاب نماید (برای مثال قانونی یعنی: مجاز، مناسب، واقعی، نیک)؛ آلفای کرونباخ گزارش شده (قربانی، ۱۳۹۲)، ۶۵/۰ می‌باشد.
ج) آزمون درک متن: این آزمون شامل ده آزمون فرعی است (یک متن مشترک برای همه پایه‌ها و دو متن اختصاصی برای هر پایه) و ۸ پرسش چهار گزینه‌ای برای هر متن در نظر گرفته شده است (سنجاقک به دختر چه گفت؟).
د) آزمون قافیه‌ها: این آزمون از ۲۰ کلمه هم‌قافیه تشکیل شده که آزمودنی کلمه هدف را پیدا می‌کند (برای مثال هم قافیه آلو: آهو، هلو، پلو)؛ آلفای کرونباخ گزارش شده (قربانی، ۱۳۹۲) این خرده آزمون ۸۸/۰ است.
ر) آزمون نامیدن تصاویر: این آزمون شامل دو نسخه الف و ب است. هر نسخه دارای ۲۰ تصویر است و دانش آموز باید به هر شکل نگاه و نام آنها را یادآوری کند (برای مثال تصویر کشتی و فنجان)؛ آلفای کرونباخ در پژوهش قربانی(۱۳۹۲) ۷۵/۰ گزارش شده است.
ز) آزمون حذف آواها: این آزمون شامل ۳۰ واژه است. آزمودنی هر واژه را بعد از حذف صدای مورد نظر می‌گوید (مثلا کلمه گیلاس با حذف صدای /آس/)؛ آلفای کرونباخ گزارش شده (قربانی،۹۲۱۳) ۷۸/۰ می‌باشد.
ف) آزمون نشانه حروف: این خرده آزمون شامل سه حرف (آ، ر، ن) است. آزمودنی تعداد واژه‌هایی را که با این حرف شروع می‌شود، به یاد می‌آورد (برای مثال با حرف م: مادر، میز، ماسک)؛ قربانی در پژوهش خود (۱۳۹۲) آلفای کرونباخ این خرده آزمون را ۶۶/۰ گزارش کرده است.
ق) آزمون نشانه واژه‌ها: این خرده آزمون شامل ۶ مقوله (نام پسر، نام دختر، نام میوه‌ها، وسایل آشپزخانه، اعضای بدن و رنگ‌ها) است و آزمودنی تعداد واژه‌های مربوط به هر مقوله را در زمان مشخص یادآوری می‌کند؛ آلفای کرونباخ در پژوهش قربانی (۱۳۹۲) ۷۵/۰ آمده است.
ل) آزمون زنجیره کلمات: این آزمون از تعدادی زنجیره کلمات تشکیل شده است. در هر زنجیره ۳ یا ۴ کلمه با معنی وجود دارد. آزمودنی باید به هر زنجیره کلمه با دقت توجه کند و با کشیدن خط توسط مداد کلمات فارسی با معنی را از هم جدا کند (مثال: آمریکا/ گاو/ دست).
این آزمون به صورت انفرادی اجرا گردید و دانش آموزانی که ۵/۱ انحراف استاندارد پایین‌تر از میانگین این آزمون عمل کردند به عنوان دانش آموزان با مشکلات خواندن انتخاب شدند. حیدری و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی تحت عنوان اثربخشی روش تصحیح ﻧﺎرﺳﺎﺧﻮاﻧﯽ دﯾﻮﯾﺲ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻮاﻧﺪن ﮐﻮدﮐﺎن ﻧﺎرﺳﺎﺧﻮان ضریب آلفای کل آزمون را ۸۲/۰ و ضریب آلفای کرونباخ را ۷۱/۰ اعلام کردند.
۲- نرم‌افزار سنجش حافظه کاری: آزمون حافظه کاری دانیمن و کارپنتر (۱۹۸۰) شامل ۲۷ جمله است. این ۲۷ جمله به شش بخش دو، سه، چهار، پنج، شش و هفت جمله‌ای تقسیم شده است. جملات یکی یکی روی صفحه مانیتور ظاهر می‌شوند و حدود ۷ ثانیه روی صفحه می‌ماند و پس از یک وقفه یک و نیم ثانیه‌ای، جمله بعدی ظاهر می‌شود. در هر بخش، آزمودنی باید با دقت به جملات توجه کند و سپس دو پرسش را با تیک زدن مشخص کند: آیا هر جمله از نظر معنایی درست است یا نادرست؟ آخرین کلمه هر جمله کدام یک از ۷ کلمه‌ای است که می‌بیند؟ در بخش اول توانایی پردازش دانش آموز با تشخیص این امر که آیا جملات ارائه شده از لحاظ معنایی درست یا نادرست هستند و در بخش دوم میزان اندوزش هر دانش آموز با به خاطر سپردن آخرین کلمه هر جمله مورد سنجش قرار می‌گیرد. آزمون در هر مرحله دشوارتر و مستلزم توجه و دقت بیشتری می‌باشد. هر دانش آموز به صورت انفرادی مورد آزمون قرار گرفت. برای نمره‌گذاری آزمون حافظه کاری تعداد پاسخ‌های درست هر بخش بر تعداد کل جمله‌ها (۲۷ جمله) تقسیم شده و سپس عدد به دست آمده در عدد ۱۰۰ ضرب شده و نمره آن بخش به دست می‌آید. در نهایت نمره بخش اندوزش را با نمره بخش پردازش جمع نموده و حاصل تقسیم بر دو می‌شود تا نمره کل به دست آید؛ همبستگی این آزمون با آزمون استداد کلامی ۵۹/۰ است. همچنین با آزمون‌های ویژه درک مطلب مانند آزمون پرسش‌های واقعی برابر با ۷۲/۰ است و با آزمون پرسش‌های ضمایر اشاره برابر با ۹/۰ است (دانیمن و کارپنتر ۱۹۸۰).
پایایی بازآزمایی این تکلیف در مطالعه فریدمن و میاک ^[۲۳۵](۲۰۰۴)، با فاصله زمانی دو هفته ۸۱/۰، در مطالعه هیچ و همکاران (۲۰۰۱)، پس از یکسال ۷۱/۰، در مطالعه بکمان و همکاران (۲۰۰۷)، پس از هشت هفته ۷۰/۰ و در پژوهش مرادی و همکاران (۱۳۸۷) پس از سه هفته ۸۲/۰ گزارش شده است. در یک بررسی مقدماتی توسط حسن‌زاده و همکاران (۲۰۰۳) روی ۳۰ نفر از دانشجویان روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، ضریب پایایی ۸۸/۰ و ضریب آلفای کرونباخ آن ۸۵/۰به دست آمده است. در پژوهش‌های دیگر (مجتبی‌زاده، ۱۳۸۵؛ قربانعلی‌زاده، ۱۳۸۵) ضریب پایایی این آزمون بر اساس محاسبه ضریب کودر ریچاردسون به ترتیب ۸۷/۰ و ۸۵/۰ گزارش شده است.

معرفی برنامه مداخله‌های

نرم‌افزار ان‌بک: تمرین DUAL N-BACK یک تکلیف تقویت حافظه فعال است که اولین بار توسط جگی^[۲۳۶] در یک پژوهش در سال ۲۰۰۸ به کار گرفته شده است. این تکلیف را در اصل کیرچنر^[۲۳۷] (۱۹۵۸)، به عنوان تکلیفی دیداری-فضایی با چهار مولفه قابل ارائه (۰ تا ۳ بک) و مک‌ورس^[۲۳۸] (۱۹۵۹) به عنوان یک تکلیف دیداری با بیش از ۶ مولفه معرفی کردند. گوینز^[۲۳۹] و همکاران (۱۹۹۰) از تکلیف ان‌بک تنها با یک مولفه (۳ بک) به عنوان یک تکلیف حافظه دیداری-حرکتی در حوزه علوم عصب‌شناختی استفاده کردند (سی‌جانیدس^[۲۴۰] و همکاران، ۱۹۹۷). در این برنامه کامپیوتری به طور معمول مربعی آبی در یک جدول ۸ خانه به صورت تصادفی چند ثانیه نمایان شده و هم زمان با آن یک حرف از حروف الفبا به صورت شنیداری پخش می‌شود. تکلیف آزمودنی این است که هر زمان هدف تصویری قبلی را مشاهد کرده کلید «A»، و در صورت شنیدن هدف شنیداری قبلی کلید «L»، و در صورت دیدن و شنیدن هدف‌های قبلی به طور همزمان هر دو کلید مذکور را در صفحه کیبورد فشار دهد. در صورتی که آزمودنی ۹۰ درصد اهداف را به درستی به یاد آورد، نرم‌افزار به صورت خودکار سطح دشواری تکالیف را بالا می‌برد و چنانچه آزمودنی کمتر از ۵۰ درصد اهداف را یادآوری کند خود به خود به مرحله قبل ارجاع داده می‌شود. به این صورت که آزمودنی موظف است به ترتیب ۳،۲،۱ تا ۱۲ محرک شنیداری و دیداری را به خاطر بسپارد. قسمت Dual در این تمرین به این معناست که فرد ملزم به یادآوری دو محرک است و قسمت N-Back نشان می‌دهد که آزمودنی چند مرحله قبل را باید به یاد داشته باشد تا درباره یکی بودن مکان یا صدا تصمیم‌گیری نموده و پاسخ دهد (جگی و همکاران، ۲۰۰۸).
تکلیف ان‌بک بر اساس ایده فرضی ساخته شده که شامل شماری از کنش‌های اجرایی است که مرتبط با رابطه بین حافظه فعال و هوش سیال است. این عملکردها عبارتند از: کنترل توجه، به روز رسانی و بازداری از مداخله (کانوی^[۲۴۱] و همکاران، ۲۰۰۳، جگی و همکاران،۲۰۰۹، کین^[۲۴۲] و همکاران، ۲۰۰۷). میلر و همکاران (۲۰۰۷) درپ ژوهشی برای بررسی میزان اعتبار تکلیف ان‌بک به عنوان یک ابزار روان‌شناختی عصبی ارزیابی حافظه فعال، دریافتند میزان دقت و درستی تکلیف ان‌بک با آزمون استروپ و آزمون TMT A^[243] همبستگی مثبت دارد. به منظور تعیین اثربخشی، این نرم‌افزار باید روزانه به مدت ۲۰ دقیه، ۴-۵ روز در هفته به آزمودنی ارائه شود.

شیوه اجرای پژوهش

مراحل اجرای این تحقیق به شرح زیر بوده است:
ابتدا فهرست دانش آموزانی که به دلیل مشکل در خواندن به مراکز اختلال یادگیری مراجعه کرده بودند گرفته شده و سپس به مدارسی که دانش آموزان مذکور در آنجا مشغول به تحصیل بودند رفته و از آنها آزمون تشخیص نارساخوانی گرفته شد؛ همین طور برای اطمینان از داشتن هوشبهر عادی این دانش آموزان با مقیاس تجدید نظر شده و کسلر کودکان مورد آزمون قرار گرفتند. بدین ترتیب از مجموع ۳۰ دانش آموز مشکوک به نارساخوانی، با در نظر گرفتن معیارهای ورود به پژوهش، ۲۰ نفر انتخاب شده که طی مراحل آموزش ۲ نفر ریزش کرده و افراد نمونه به ۱۸ نفر رسیدند. همه افراد نمونه با نرم‌افزار سنجش حافظه‌کاری مورد سنجش قرار گرفتند، سپس در مرحله بعد افراد نمونه به دو گروه ۹ نفره آزمایش و کنترل به صورت تصادفی تقسیم شدند. به افراد گروه آزمایش در ۳۰ جلسه ۲۰ دقیقه‌ای چهار روز در هفته نرم‌افزار ان‌بک آموزش داده شد. در پایان نیز همه افراد نمونه با نرم‌افزار سنجش حافظه کاری مورد بررسی مجدد قرار گرفتند. علاوه بر این به دلیل کامل و جامع بودن آزمون خواندن و نارساخوانی نما و نیز دارا بودن جنبه­ های آموزشی و درمانی این آزمون، به منظور تعیین اثربخشی نرم‌افزار ان‌بک بر توانایی خواندن دانش آموزان نارساخوان، دوباره از همه افراد نمونه آزمون مذکور به عمل آمد.

روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها

در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده از روش‌های آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف استاندارد و از روش استنباطی تحلیل کوواریانس استفاده شده است.

فصل چهارم

یافته‌ها

پیش‌درآمد

در این فصل یافته‌های توصیفی و استنباطی حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش گزارش می‌شود. بدین ترتیب که ابتدا شاخص‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد جهت بررسی پراکندگی‌ها و یافته‌های استنباطی در قالب بررسی فرضیه‌های پژوهش ارائه می‌گردد.

شاخص‌های توصیفی

در جدول‌های (۴-۱ و ۲-۴) شاخص‌های توصیفی متغیرهای مورد مطالعه برای نمونه مورد بررسی شامل میانگین و انحراف استاندارد در پیش‌آزمون و پس‌آزمون به تفکیک گروه‌ها ارائه شده‌اند.