بازگرد از رَطب و یابِس، حق نَوَرد

روح را مِـنْ اَمْـرِرَبّـی مُهرکرد

(مثنوی۶/۲۸۸۷)

حَمْــدُ و بِسْـمِ الله مُنـدَرَج بیِـن

اُوْ ژَ بـاغ بـا هـزارگُـل چِین

۱) ترجمه بیت: حمدوستایش خدایی راست که پروردگارجهانیان است، اشاره به افتتاح آیات با سوره حمد داردکه خداوندپس از افتتاح کلام به نام خداوند، بلافاصله به حمدخویش می‌پردازد. (معنی دوم: سخن بانام خداشروع شده ودرباغ بلبلان هم به ستایش خداوند مشغولند).
۲) شرح مفاهیم بلاغی و دستوری: تلمیح به سوره الحمد شروع کلام وحی، باغ با گل‌: مراعات النظیر، هزار: ایهام تناسب دارد به ۱- هِزارعدد ۲- هَزاربلبل، هزار عدد است برای کثرت و بین باغ،گل وهَزار رابطه هست.

۳) شرح مفاهیم عرفانی: حمد: توصیف خدای سبحان است که خود را از توصیف واصفان وخودرا ازبندگانش منزه دانسته، بنده چگونه می‌تواندبدون حمدخداوندبه کمال برسد؛ زیرا بر جمال وکمال وافعال خداوند احاطه ندارد و خداوند عبادت را فقط محدود به انسان نکرده است، هرآنچه که مخلوق است ازانس تاجن همگی حمدخدایی را می‌کنند که تنها و واحد است. سوره یونس آیه ۱۰فرموده: (دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ﴾.(ر. ک.طباطبایی،۱۳۷۱: ۳۵-۳۶)
«حمد: مدح و شکر، ستایش و سپاس. حمد اگر در مقابل عمل بی‌حقیقتی ظاهرشود، آن را (چاپلوسی) ولی اگردرمقابل نعمت باشد، آن را (شکر) گویند».(معنییان،۳۱:۱۳۷۱)

حمدِعارف مرخدارا راست است

کـه گـواه حمـدِاوشدپا و دسـت

(مثنوی۴/۱۷۸۰)
مندرج بین حمد و بسم الله در قرآن کریم در سورههای حمد، کهف، سبا، فاطر و تغابن به چشم می‌خورد.بدین معنی که درسوره‌های مذکوربلافاصله در ابتدای آیات پس از: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ) به حمد خداوند اشاره شده است. میبدی نیز برآن است که: (الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ) در شش سوره‌ی حمد، انعام، یونس، زمر، مؤمن و صافات آمده است. ازنبی مکرم اسلام نیزروایت شده است که «کُلُّ اَمْرِذِی بَالٍ لَمْ یَبْدَأفِیهِ بِالحَمْدِ أَقطَع» ابوبکروراق گفت: دوحرف است معنی آن بس است. یکی باء بسم الله است ودیگری لام الحمدلله.(ر. ک. میبدی،ج۱ص۱۱)، دراین بیت ملا بیان می‌دارد که لفظ بسم الله دربین تمام موجودات هستی سار و جاری است، اما حمدو ستایش ایزد متعال خواست بشراست وازبین بشرعارفان به این امربیشتر واقفند، بایدازطریق طی مراحل سیروسلوک مزه‌ی آن را بهتروشیرین‌ترچشید. قُمری با ترانه وبلبل باغزل خوانی زیبایی خداوند را ستایش می‌کنندوحمدخدای را به جای می‌آورند.مدح وستایش خداوند درابیات مولانا موج می‌زند که سرچشمه‌ای برای عارف وارسته‌ی قرن هشتم دلفان شده است.حمد: بین حمد با مدح فرق هست، هردوبرای ستایش به کارمی‌روند اما مدح حسن ثنا است، درمقابل قُبح وزشتی قراردارد وحمد شکربه معنی شناخت احسان است، شکرکه به معنی سپاس‌گذاری است وشناخت احسان نعمت است، مخصوص خداونداست. حمدستایش خاص خداوند است که خداوند درسوره‌ی سبأ آیه‌ی(۱۳) می‌فرماید: (اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْرًا وَقَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ) این جامقام بزرگ شاکران رابیان می‌دارد، که شکرهمان حمدخداونداست. (ر.ک، رضانژاد، ۱۳۸۳: ۶۴۰-۶۴۱) «حَمد‌: به معنی ستایش ودرمعنی عرفانی اظهارکمال محبوب ازلی به صفات جمال ونعوت جلال برسبیل تعظیم وتجلیل».(سجادی،۳۲۹:۱۳۸۹)

بادُو، یَک خدا، یَکِی رَسُولَنْ

نُقْطِه ی تَحْتِ بَازُوجِ بَتوُلَنْ

۱) ترجمه بیت: با مشتمل بردو چیزاست یکی احدیت و واحدیت خداوندو دیگری رسول خدا پیام‌آور وحی است و حضرت علی علیه السلام همسرحضرت زهرا بعد از خدا و رسولش خال و مرکزهستی است و نقطه‌ی زیرحرف(ب) است.
۲) نکات بلاغی: رَسُولَن با بَتُولن: کلمه قافیه است، (‌ل حرف اصلی یا روی و ن حرف وصل است، یک: تکراربرای تاکید، تلمیح: به حدیث معروف حضرت علی که می‌فرماید: «اَنَاالْنُقْطَه الّتی تَحتِ البَاءِ الْمَبسُوطیِ» و یا «اَنَا النُّقطه بَاء بِسمِ الله»، با: با حرف دوّم الفبا است ودرحروف ابجد برابرعدد ۲ است.
۳) شرح مفاهیم عرفانی: دراین بیت ملا اشاره‌ای به جریان حروف تهجی دارد، که انبیاء الهی هرکدام به ازای مراتب موجودات آن را بیان کرده‌اند، حضرت عیسی تاحضرت علی بیان می‌دارند، که موجودات ازبای «‌بِسْمِ الله» وجودیافته‌اند (ب) به دنبال (الف) وجودیافته است. (الف) به ازای ذات باری تعالی خود وجود یافته و (الف) اشاره به اوّلین چیزی که خداوندخلق کرده؛ یعنی عقل اشاره دارد، اصل چیزی که خداوندخلق کرده است عقل می‌باشد. (ر.ک، سلیمانی، ۱۳۹۰: ۸۷)
«وقتی که حضرت عیسی را به معلم سپردندتا اوراعلم بیاموزد معلم به اوگفت: (الف، ب، ج). حضرت عیسی فرمود: (الف) نشانی خداونداست،(ب) به جهت خداوند و(ج) جمال خداوند، معلم گفت: اوجلوی من وازمن هم عالم‌تراست. درنتیجه حضرت عیسی علیه السلام راترک کرد، درنتیجه موجودات از(ب) بسم الله وجود یافته‌اند که (‌ب) دنباله‌ی الف اســت که ذات خداونداست».(سلیمانی مرضیه،۱۳۹۰: ۸۷)

قَالَ مَولَانَا عَلیِ بنِ عُمران

اَنَا نُقْطِه ی مِنْ تَحْتِ بَا بِزَان

۱) ترجمه بیت: سروروآقای ما حضرت علی(ع) فرزندعمران فرمودند: مرانقطه‌ی تحت با بِسْمِ الله بدان.
۲) نکات بلاغی ودستوری: کلمه عُمران با بزان: قافیه است، اقتباس: از حدیث «اَنَا النُّقطه بَاء بِسمِ الله‌»، مولانا: تمیزبرای علی، علی بن عمران: اضافی.
۳) شرح مفاهیم عرفانی: حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «اَنَا النُّقطه بَاء بِسمِ الله» بیان حضرت علی (ع) این است؛ که وسیله‌ی سنجش عابدازمعبوداست، بعداز مبدا (با) نقطه وحدت ذاتیه خداونداست، که این نشانه امتداد فیض بر کاینات است.(الف) که مصورگشته آن الف نفس رحمانی است ومنشا موجودات و حروف است و از تعلقات فیض وجوداست والف نسبت علیت راموجب تعلق وانصراف به معلول می‌گردد، از آن جایی که هرمعلولی علتی دارد که منشا فیض آن می‌باشد. نتیجه این بحث این خواهد بود که عابد از معبود شناخته شود:«بِالباءِ ظَهَرَ الْوُجودُ وَ بِهِ تَمَیَّزَ العابُدعنِ المَعبودِ» واشاره به سوره‌ی ذاریات آیه‌ی (۴۹) که می فرماید: (وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ)، از هر چیزی دو گونه نر و ماده آفریدیم شاید شماپند بگیرید. باتوجه به این موارد صورت (با) همان الف است که درشکل خود خمیده ودگرگون شده است، درنتیجه حرف (با) هم نقطه‌ی وحدت است و (با) برالف مقدم می‌شود، ودربدایت «بِسْمِ الله» مبدأ ظهور کلام وحی است. حدیث حضرت علی علیه السلام که فرموده: «اَنَا النُقطه تحت الْباء» که اشاره تمام و کمال دارد و حرف (با) کنایه از ظهور اعیان و اکوان است و مظهر الحاق وصف و وجوب و امکان است.(ر.ک، سلیمانی، ۱۳۹۰: ۷۸)

مالکیت صحیح نیست.^[۴]

بند چهارم: منابع سیال و غیر سیال

منظور از منابع سیال، منابعی است که به دلیل خاصیت خاص فیزیکی خود متحرک و جاری بوده به این معنا که مظروف شکل ظرف را به خود می گیرد. نفت و گاز نیز از این دسته منابع هستند و همین خصیصه سیال یا متحرک بودن نفت و گاز نسبت به دیگر منابع طبیعی غیر متحرک، رژیم حقوقی حاکم بر آن را متفاوت و دشوار نموده است. حتی طبیعت مخازن نفت و گاز با آب و دیگر منابع به ظاهر مشابه، متفاوت است و نفت و گاز اگرچه از منابع طبیعی مهاجرند^[۵] ولی در مواقعی که به اصطلاح در تله نفتی^[۶] گیر می افتند، دیگر امکان جابجایی بسیار کمتری دارند تا اینکه منفذی از یک سوی مخزن پیدا شود و از آن ناحیه فرار کنند. معدود نویسندگان حقوقی، در بررسی رژیم حقوقی حاکم بر نفت و گاز و سایر معادن کانی، سیال بودن و مهاجرت کردن گاز را خصیصه معناداری نمی دانند.^[۷]

گفتار دوم: ذخائر زیر زمینی نفت و گاز

بند اول: مفهوم و اهمیت

کلیه مواد هیدروکربنی که در مخازن نفتی وجود دارند، پترولیوم خوانده می شوند.^[۸] این کلمه در فارسی معادل ندارد،^[۹] ولی ترجمه تحت اللفظی آن از لاتین، به معنی سنگ نفت است که به مقادیر مختلف و اشکال گاز، مایع و جامد در داخل طبقات زمین وجود دارد. از نظر شیمیایی، دارای ترکیبی پیچیده از کربن، هیدروژن، گوگرد، اکسیژن و ازت است که عناصر نادر دیگری هم در ترکیب آن دخالت می کنند.
سوختهای فسیلی شامل نفت و گاز در عمق سه تا چهار کیلومتری اعماق زمین و در خلل و فرج لایه‌های آن و با فشار چند صد اتمسفر بصورت ذخیره می‌باشند. گازهای طبیعی زیرزمینی یا به تنهایی و یا به همراه نفت تشکیل کانسار (معدن) می‌دهند. که در هر دو صورت از نظر اقتصادی بسیار گرانبها می‌باشد. درصورت همراه بودن با نفت گازها در داخل نفت حل می‌شوند، و عمدتاً نیز به همین صورت یافت می‌گردد و در این رابطه مولفه‌های فیزیکی مواد- حرارت و فشار مخزن تأثیرات مستقیم دارند و نهایتا درصورت رسیدن به درجه اشباع تجزیه شده و بلحاظ وزن مخصوص کمتر در قسمت‌های فوقانی کانسار و بر روی نفت یا آب به شکل گنبدهای گازی (GAS DOME) قرار می‌گیرند. گاهآ در مخازن گازهای محلول در آب نیز مشاهده شده است. گاز متان در حرارت و فشار موجود در کانسارها متراکم نمی‌گردد، بنابراین همیشه بصورت گاز باقی مانده ولی در مخازنی که تحت فشار بالا هستند، بشکل محلول در نفت در می‌آید. سایر اجزای گاز طبیعی در مخازن نسبت به شرایط موجود در کانسار در فاز مایع یا فاز بخار یافت می‌شوند. گازهای محلول در نفت بمثابه انرژی و پتانسیل تولید مخزن بوده و حتی المقدور سعی می‌گردد به روش هایی از خروج آنها جلوگیری گردد ولی در هر حال بسیاری از گاز محلول در نفت در زمان استخراج همراه با نفت خارج می‌گردد. در ایران در سال های پیش از انقلاب در صد بالایی از آن از طریق مشعل سوزانده می‌شد و به هدر می‌رفت ولی در سال های بعد تا بحال بتدریج و با اجرای طرح هایی منجمله طرح آماک از آنها به عنوان تولیدات فرعی استحصالی از میادین نفت کشور به منظور تزریق به مخازن نفتی - تولید مواد خام شیمیایی و سوختی با ارزش استفاده می‌کنند.^[۱۰]

به طور کلى ذخایر گاز به سه دسته تقسیم مى شوند:
- ذخایر اثبات شده (Proved Reserves)
- ذخایر احتمالى (Probable Reserves)
- ذخایر ممکن (Possible Reserves)
ذخایر گازى جهان در ۲۵ سال گذشته روند افزایشى پایدارى داشته است. کشف میدان هاى عظیم مستقل گاز در روسیه مانند اورنگوگ، یامبروگ و همچنین میدان عظیم گازى پارس جنوبى در ایران مشترک با گنبد شمالى قطر، سبب افزایش ذخایر گازى جهان شده است.
گسترش های مواد نفتی زیر زمین در مقاطع قائم و پهنه های جغرافیایی براساس اصول زمین شناسی ولی عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آن ها طبقه بندی می گردند. این تقسیمات شامل مخزن گازی^[۱۱]، میدان گازی^[۱۲] و حوضه گازی^[۱۳] می باشند. گاه به همه آن ها منبع یا منابع گاز می گویند ولی از آنجا که در این طبقه بندی ملاحظات زمین شناختی و حتی جغرافیایی مدنظر می باشد لذا در تعاریف موجود برحسب موارد استفاده و محیط های مختلف جغرافیایی، اختلاف نظر بین متخصصان ذیربط وجود دارد و تعاریف مورد بحث از استاندارد بین المللی واحدی برخوردار نیستند.^[۱۴]
از آن جا که در بررسی مسائل مرتبط با گاز و میادین مشترک با اصطلاحاتی برمی خوریم که باید تعریف شود و از سوی دیگر اصطلاحات مربوط گاز، لاجرم با کلمه نفت همراه بوده و همواره در تعریف آن ها واژه نفت را به عنوان معطوف الیه آن استعمال می نمایند؛ بنابراین در ادامه ارائه تعاریف مورد نیاز؛ اصطلاحات مورد نظر را با کلمه نفت همراه می نماییم که با اندکی مقایسه و استنباط گاز را نیز دربرمی گیرد.

بند دوم: مخزن گاز

مخزن نفت و گاز، ساده ترین شکل تجمع یک ذخیره گازی(نفتی) در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است. از ویژگی های هر مخزن، فشار هیدروستاتیک^[۱۵] موجود در ان است که به فشار مخزن معروف است و در تمام نقاط آن یکسان و به یک اندازه بوده و بخش های نفت یا گاز در آن تحت یک میزان فشار قرار دارند. اندازه و سطح مخازن ممکن است از چندصد متر مربع تا چندین کیلومتر مربع متفاوت باشد و محتوای یک مخزن ممکن است گاز یا نفت و گاز و یا عمدتا نفت باشد. واژه مخازن عمدتا برای آن دسته از مخازن به کار می رود که بطور قراردادی بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب گاز ذخیره داشته باشند.

بند سوم: میدان گازی

وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی، اعم از ساختمانی یا چینه شناسی قرار گرفته باشند، چنین مجموعه یا گروه مخازن را میدان گازی می گویند. میزان تولید یا ذخیره گازی در مناطقی نظیر خاورمیانه، از بسیاری از میدان ها و حتی حوضه های نفتی دنیا، بیشتر است.

بند چهارم: حوضه گازی

منطقه یا محدوده جغرافیایی که در آن میدان ها و مخازن گازی متعددی وجود دارد که همه آن ها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند، حوضه گازی نامیده می شود، مانند حوضه زاگرس در غرب ایران و منطقه خلیج فارس، حوضه قفقاز در آذربایجان و حوضه میدکانتینتال در آمریکا.^[۱۶]
بند پنجم: منطقه، بلوک، ناحیه^[۱۷]
منطقه معمولا می تواند مرکب از چند ناحیه باشد و هر ناحیه نیز ممکن است به چندین بلوک عملیاتی تقسیم و برای عملیات مختلف اکتشاف یا بهره برداری واگذار شود.
این اصطلاحات معمولا تنها ارزش قراردادی دارد و عمدتا برای نشان دادن مساحت اراضی یا محدوده سطحی است که عملیات اکتشافی و بهره برداری در آن انجام می گیرد.
بند ششم: ذخیره^[۱۸]
محتوای هیدروکربن موجود در مخزن را ذخیره می گویند. معمولا این ذخیره به طور درجا^[۱۹] یا به لحاظ ضریب بازیافت محاسبه می شود. در قراردادهای نفتی یک بخش به سیستم اندازه گیری اختصاص می یابد^[۲۰] که در نوع خود مهم است.

بند هفتم: ارزیابی ذخایر مخزن

ارزیابی ذخایر مخزن یک اقدام فنّی است و از دو جهت دارای اهمیت است: یکی اینکه قبل از استخراج و تکمیل عملیات اکتشاف باید معلوم شود و اساسا با توجه به میزان ذخایر مخزن است که انجام عملیات از نظر اقتصادی توجیه پیدا کرده و اقدام به سرمایه گذاری و استخراج و بهره برداری می شود. دیگر اینکه در مواردی که مرزهای بین دو کشور به دقت تعیین شده است، چنانچه دو دولت بخواهند به طور مشترک یا جداگانه ولی با توافق از مخزن بهره برداری کنند، معمولا هریک نسبت به حجمی از مخزن که در طرف خط مرزی او قرار دارد نسبت به ذخایر حق و نسبت به مخازن تکلیف دارد.

گفتار سوم: انواع و اقسام میادین مشترک

پدیده اشتراک در مخازن گاز ممکن است در حالت های زیر دیده شود:
۱- در محل تلاقی مرزهای خشکی دودولت یا بیشتر
۲- در محل تلاقی مرزهای دریایی دو دولت یا بیشتر
۳- در محل تلاقی مرزهای دریایی یک دولت و موقعیت بین المللی اعماق دریا
در تمامی موارد بالا، ممکن است مرز بین دو دولت به دقت تحدید حدود شده و قلمروی کشورها بدون هر گونه ادعایی نسبت به هم استقرار یافته باشد که در این صورت امکان رسیدن به راه حلی توافقی بین دولت های شریک در مخزن سهل تر است اما اگر مرزها تحدید حدود نشده باشند، هر دولت ممکن است نسبت به اینکه مخزن در قلمرو سرزمینی او واقع است، ادعا داشته باشد که نوعاً دستیابی به توافق میان دو طرف را دشوارتر از وضعیت پیشین می کند.

گفتار چهارم: روش های بهره برداری اشتراکی

بهره برداری از میادین مشترک گاز بدلیل خاصیت و ماهیت آنها از شیوه های خاصی تبعیت می کند اما این میادین بدلیل اشتراک بین دو یا چند دولت همواره مورد توجه بیشتری می باشند. در این میان، این دولت ها هستند که روش اکتشاف و بهره برداری از مخازن را مشخص می کنند اما در این زمینه می توان چند الگو را به صورت کلی بیان داشت.

بند اول: یک کاسه سازی یا آحادسازی

آحادسازی عبارت است از انجام عملیات مشترک و هماهنگ اکتشاف و استخراج در یک مخزن نفت و گاز توسط مالکان حقوق در قطعات مجزا که زیر آن ها چنین مخزن یا مخازن مشترکی قرار دارد. آحادسازی اقدامی در جهت بهره برداری کم هزینه و بهینه از مخزن مشترکی است که بین دو دولت یا اشخاصی که در این مخازن حقوق معدنی دارند که دولت ها گاه به صورت اختیاری مبادرت به انعقاد موافقت نامه آحادسازی می نمایند و گاه در پاره ای از موارد مجبور به آن می گردند.^[۲۱]
در واقع اهمیت انعقاد این موافقت نامه در مواقعی است که مخزن در تقاطع مرز دو کشور یا قطعات متعلق به دو یا بیش از دو شخص یافت شود یا احتمال یافت شدن باشد. در صورتی که این موافقت نامه بین دو دولت باشد، آن را موافقت نامه آحادسازی بین المللی می نامند.

بند دوم: توسعه اشتراکی مخازن گاز مشترک^[۲۲]

“همکاری بین دولت ها در خصوص اکتشاف و بهره برداری از برخی از مخازن، میادین یا توده غیر جاندار که در تقاطع مرز دو کشور گسترده شده اند یا در منطقه ای با ادعاهای تداخل مرزی قرار داند.”^[۲۳] این تعریف ارائه شده از اصطلاح مذکور می رساند که در مواقعی که مخازن مشترکی مکشوفه یا مخازن با احتمال کشف، در مناطق مرزی قرار دارد که دو دولت نسبت به آن اختلاف دارند و از این طریق بهره برداری از منابع هیدروکربنی موجود در منطقه را تا قبل دستیابی به توافق در تحدید حدود، از طریق موافقت نامه توسعه مشترک انجام می دهند.

مبحث دوم: سابقه و اهمیت موضوع

موضوع میادین مشترک به دلیل درگیر شدن دو یا چند کشور و مرتبط بودن موضوع با منافع اقتصادی و سیاسی آنها از همان ابتدای مطرح شدن بهره بردارداری از میادین نفت وگاز مطرح شد اما با مطرح شدن این موضوع در محدوده مرزهای کشورها و درگیر شدن همزمان منابع و منافع کشورها، نگاهی جدید تر به این موضوع صورت گرفت. این نگاه نه تنها در نظام حقوقی داخلی کشورها بلکه در عرصه بین الملل هم مطرح شد. در اینجا سعی می شود سابقه توجه به این موضوع و بویژه در نظام های داخلی مورد توجه قرار گیرد.

گفتار اول: اهمیت موضوع

اهمیت منابع طبیعی و به ویژه منابع طبیعی مشترک بر هیچ کس پوشیده نیست. انسان نیز در طول تاریخ حیات خود و با آشنای روزافزون با منابع طبیعی که در اختیار او قرار دارد به فکر استفاده درست و بهینه از آنها بوده است. در راه تسلط بر این منابع چه بسیار جنگ ها و دشمنی ها که درگرفت و چه بسیار انسان ها که جان باختند و در هر دوره گروهی بودند که در یک منطقه بر این منابع تسلط می یافتند و آن را عامل برتری خود می ساختند. این روند همچنان ادامه داشت تا کم کم انسان به فکر استفاده بهینه از این منابع افتاد و دانست که بسیاری از این منابع طبیعی محدود بوده و استفاده بی رویه از آنها تهدیدی جدی علیه آن ها محسوب می شود. این اهمیت منابع طبیعی را بیش از پیش کرد به ویژه در مواردی که این منبع یا منابع طبیعی بین دو یا چند دولت مشترک باشد و چون هر کدام در جهت منافع خود خواهان بهره برداری بیشتر هستند این ممکن است هم به منبع و هم به دولت شریک خسارت وارد نماید بنابراین ضرورت تعیین روشی برای بهره برداری درست و بهینه که منافع شرکا را در نظر داشته باشد باید مد نظر قرار گیرد و بررسی شود.
یکی از منابع طبیعی با ارزش روزافزون منابع مربوط به انرژی و بالاخص گاز هستند. امروزه انرژی به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای حاکم بر معادلات بین المللی و منطقه ای، نقش تأثیرگذاری در ارتباطات بین دولت ها ایفا می کند. نیاز دولت ها به انواع مختلف انرژی به خصوص منابع نفت و گاز جهت نیل به اهداف توسعه ای و ایجاد نوعی برتری اقتصادی، نظامی و در نتیجه سیاسی سبب شده است که مسائل مربوط به این نیاز، محور بسیاری از تعاملات و نیز منازعات بین المللی در یک قرن اخیر قرار گیرد. در این میان کشورهای مختلف کوشیده اند تا با حداکثرسازی سهم خود از برداشت منابع هیدروکربوری، اهداف ملی توسعه خود را تسریع بخشند. این سیاست در مورد منابع هیدروکربوری داخلی به دلیل اینکه با یک نگاه ملی در رابطه با برداشت صیانتی و حداکثری از مخازن نفت وگاز همراه می شود، عواید فراوانی را به همراه دارد، اما در مورد منابع مشترک به دلیل ورود عوامل دیگر بحث تا اندازه ای متفاوت است.
از سوی دیگر حاکمیت دولت ها در حقوق بین الملل به رغم وجود برخی دیدگاه های بحث برانگیز، اصطلاح شناخته شده ای است و عمری به بلندای عمر دولت دارد. یکی از جلوه های این حاکمیت، صلاحیت انحصاری دولتها در بهره برداری از منابع طبیعی واقع در قلمرو آنها اعم از خشکی، دریایی و فضای بالای کشور و به تبع آن بازداشتن دولتهای دیگر از استفاده از آن منابع بدون رضایت دولت اخیر است. از جمله مهم ترین منابع تحت حا کمیت دولت ها، مخازن نفت و گاز (انرژی) می باشد.
موضوع بهره برداری از میادین مشترک گاز از مسائل و موضوعاتی است که در سال های اخیر مورد توجه کشورها قرار گرفته است و این بدان دلیل است که کشورها به ارزش روزافزون منابع هیدروکربنی پی برده و با توجه به این که دیگر استخراج از مخازن نزدیک به سطح زمین نمی تواند پاسخ گوی نیازهای جامعه جهانی و حتی نیازهای خود این کشورها باشد. این کشورها برای بهره برداری از مخازنی که در عمق زمین یا دریا قراردارند هزینه های بسیاری را متحمل می شوند، بنابراین موضوع استخراج از میادین مشترک بیش از پیش در کانون توجه کشورها قرار گرفته است و امروزه به یکی از موارد اختلاف میان کشورهای حاضر در حوزه این میادین تبدیل گشته است، چرا که هر دولتی تلاش دارد تا به بهترین شیوه ممکن از این منابع تجدیدناپذیر بهره برداری کرده و عواید حاصل از آن را برای توسعه و بهبود زندگی شهروندان خود به کار گیرد
این واقعیت باعث شده است برخی مسائل اختلافی در مورد میدان های مشترک که در مرز بین دو یا بیش از دو کشور قرار می گیرد و پیش تر، کمتر مورد توجه بودند، از اهمیت زیادتری برخوردار شوند و بخشی از حقوق بین الملل نفت و گاز را به خود اختصاص دهند.

گفتار دوم: سابقه توجه به منابع طبیعی مشترک

حال با درک اهمیت بررسی مسائل مربوط به منابع طبیعی و بالاخص منابع مشترک، بررسی سابقه چگونگی برخورد با این مهم لازم به نظر می رسد.

۱۵۲/۲

۶۷۹/۹۵

۲۶/۴

۷۹۸/۹۱

Error

۲

۰۴۴/۰

۰۲۲/۰

_

_

۸۶۴/۳

۳-۵- نرم افزار Qualitek
نرم افزارهای مختلفی مانند Mini Tab، Stat ease، Windrobust وQualitek در طراحی آزمایش‌ها استفاده می‌شوند. با توجه به محدودیت‌های نرم‌افزار Mini Tab در برخی از قسمت‌های روش تاگوچی، از جمله بررسی همزمان چندین پاسخ با ویژ‌گی‌های مختلف، علیرغم متداول‌ بودن استفاده از این نرم‌افزار در طراحی آزمایش‌ها، در این تحقیق از نرم افزار Qualitek نسخه ۴ استفاده شده است. این نرم افزار به صورت تخصصی برای روش تاگوچی طراحی شده است.

فصل چهارم
نتایج و بحث
۴-۱- مقدمه
در این فصل، نتایج به دست آمده از بررسی‌‎های تجربی انجام شده، مورد بحث و بررسی قرار می‏گیرد. با توجه به دو طراحی آزمایش انجام شده با روش تاگوچی برای بررسی تاثیر پارامترهای الکتریکی و غیرالکتریکی بر مشخصات خروجی فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک، در ابتدای فصل سطوح این پارامترها و نحوه انتخاب آنها بیان می‌شود، سپس به تحلیل نتایج به دست آمده از این دو طراحی آزمایش و بررسی تاثیر پارامترهای ورودی‌ بر مشخصات خروجی این فرایند پرداخته می‌شود و مقادیر بهینه نرخ براده‌برداری، نرخ سایش ابزار و زبری سطح تعیین می‌گردد. آنالیز واریانس نیز برای به دست‌آوردن درصد تاثیر هر یک از پارامترهای ورودی بر مشخصات خروجی فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک بکار گرفته می‌شود. در ادامه، به بررسی تاثیر جنس ابزار بر مشخصات خروجی فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک پرداخته شده و سپس فرآیندهای ماشینکاری تخلیه الکتریکی معمولی، خشک و نیمه‌ خشک با یکدیگر مقایسه می‌شود و در نهایت تاثیر اعمال میدان مغناطیسی بر عملکرد فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک بررسی می‌شود.
۴-۲- تحلیل نتایج مرحله اول آزمایش‌ها
۴-۲-۱- نرخ براده‌برداری
۴-۲-۱-۱- بررسی تاثیر پارامترهای ورودی موثر بر نرخ براده‌برداری
شکل (۴-۱- الف)، نمودار اثر اصلی^[۵۸] مربوط به نرخ براده‌برداری در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک است و نرخ براده‌برداری را بر اساس سرعت دورانی ابزار در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک نشان می‌دهد. با توجه به این شکل، نرخ براده‌برداری با افزایش سرعت دورانی ابزار تا ۲۰۰ دور بر دقیقه، افزایش می‌یابد ولی با افزایش بیشتر سرعت دورانی ابزار، نرخ براده‌برداری کاهش می‌یابد. در سرعت‌های دورانی پایین، براده‌ها نمی‌توانند به‌راحتی از فاصله گپ ماشینکاری به بیرون دفع شوند، بنابراین با افزایش سرعت دورانی ابزار تا ۲۰۰ دور بر دقیقه، به دلیل بهبود دفع براده‌ها از گپ ماشینکاری و یکنواخت‌شدن جرقه‌زنی، نرخ براده‌برداری افزایش می‌یابد. همچنین با افزایش سرعت دورانی ابزار تا ۲۰۰ دور بر دقیقه، نیروی گریز از مرکزی^[۵۹] که مطابق معادله (۴-۱) محاسبه می‌شود، بر قطرات مذاب اعمال می‌شود که این نیرو موجب دفع بهتر قطرات مذاب از گپ ماشینکاری شده و منجر به افزایش نرخ براده‌برداری می‌شود. ولی افزایش بیشتر سرعت دورانی ابزار، نرخ براده‌برداری را کاهش می‌دهد، چون در سرعت های دورانی ابزار خیلی بالا (بیشتر از ۲۰۰ دور بر دقیقه)، اغتشاش در گپ ماشینکاری افزایش یافته و موجب گسترش کانال پلاسما می‌شود و بنابراین نرخ براده‌برداری کاهش می‌یابد.
= (۴-۱)
در رابطه بالا، m_d جرم قطرات مذاب و N سرعت دورانی ابزار می‌باشد.
تاثیر نرخ جریان آب بر روی نرخ براده‌برداری در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک، در شکل (۴-۱- ب) نشان داده شده است. بازده این فرایند با افزایش نرخ جریان آب بهبود می‌یابد، چون با افزایش نرخ جریان آب، دفع براده‌ها از گپ ماشینکاری بهبود یافته و در نتیجه نرخ براده‌برداری افزایش می‌یابد.
تاثیر فشار گاز بر نرخ براده‌برداری در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک، در شکل (۴-۱- ج)، نشان داده شده است. مطابق این شکل، نرخ براده‌برداری با افزایش فشار گاز تا bar5/1، افزایش می‌یابد، ولی با افزایش بیشتر فشار گاز ورودی، نرخ براده‌برداری کاهش می‌یابد. افزایش فشار گاز تا bar5/1، دفع براده‌ها از گپ ماشینکاری را بهبود می‌دهد که به نرخ براده‌برداری بیشتر منجر می‌شود. افزایش بیشتر فشار گاز، انتقال جرقه بین ابزار و قطعه‌کار را محدود می‌کند، بطوریکه تعداد جرقه‌های کمتری در عمل ماشینکاری شرکت می‌کنند، همچنین در این شرایط، اغتشاش ایجاد شده در گپ ماشینکاری افزایش یافته و موجب گسترش کانال پلاسما شده و نرخ براده‌برداری کاهش می‌یابد.
مطابق شکل (۴-۱- د)، نرخ براده‌برداری با افزایش انرژی تخلیه افزایش می‌یابد. در سطوح انرژی تخلیه پایین، مکانیزم‌های برداشت ماده از قطعه‌کار مانند ذوب و تبخیر ضعیف هستند. همچنین در سطوح انرژی تخلیه پایین، با توجه به کوچک بودن نیروی ضربه‌ای به دست آمده از انفجار دی‌الکتریک، دفع براده‌های تولید شده از گپ ماشینکاری بطور موثر انجام نمی‌گیرد. در این شرایط، حالت تخلیه در گپ ماشینکاری ناپایدار می‌شود و بازده ماشینکاری کاهش می‌یابد. در سطوح انرژی تخلیه بالا، مکانیزم‌های براده‌برداری بهبود می‌یابند و همچنین نیروی ضربه‌ای بزرگتری از انفجار دی‌الکتریک به دست می‌آید که دفع براده‌ها از گپ ماشینکاری را بهبود داده و نرخ براده‌برداری را بیشتر می‌کند.
مربوط به نرخ براده‌برداری در فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک در مرحله اول آزمایش‌ها. اثر اصلی شکل ۴-۱- نمودارهای
۴-۲-۱-۲- آنالیز واریانس مربوط به نرخ براده‌برداری و تعیین مقادیر بهینه نرخ براده‌برداری
آنالیز واریانس مربوط به نرخ براده‌برداری در جدول (۴-۱) آمده است و درجه اهمیت هر کدام از فاکتورهای ورودی را در تاثیرگذاری بر مشخصه های خروجی فرایند ماشینکاری تخلیه الکتریکی نیمه‌ خشک (نرخ براده‌برداری، نرخ سایش ابزار و زبری سطح)، مشخص می‌کند.
جدول ۴-۱- آنالیز واریانس برای نرخ براده‌برداری در مرحله اول آزمایش‌ها.

Percent

Pure sum

F ratio

Variance

Sum of squares

DOF

فاکتور

یکی از مسائل شایسته توجه پس از پردازش در زمینه طبقه بندی کاربری اراضی از روی تصاویر ماهواره ای، ارزیابی دقت طبقه بندی است. این کار با بهره گرفتن از یکی از روش های جمع­آوری داده ها، بدون اینکه توجهی به نتایج طبقه بندی شود، صورت می گیرد. برای این منظور با بهره گرفتن از داده های با قدرت تفکیک بالای Google Earth به پهنه بندی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است. برای ارزیابی دقت هر کاربری، از فرمول ((تعداد کل کاربریها +۱)) که برابر ۵ نمونه در این پژوهش برای هر کاربری می باشد، استفاده شده است. در نهایت جهت ارزیابی دقت، نتایج به نرم افزار IDRISI انتقال یافته و با تصویر پردازش شده مورد نظر مقایسه گردید و میزان دقت کاربریها به شرح زیر بدست آمده است.

جدول (۵-۱۱)رارزیابی دقت طبقه بندی تصاویر ماهواره ای

• • 1. 1. تعیین اراضی مناسب جهت توسعه آتی شهر

     

     

کاربری اراضی ، اثرات خارجی بر روی یکدیگر دارند. این تاثیرات می ­تواند مثبت یا منفی باشد.اثرات مثبت منجر به افزایش کارایی، در حالی که اثرات منفی به کاهش کارایی منجر می­ شود و کاهش ارزش کاربری اراضی را به دنبال خواهد داشت که به ایجاد ناسازگاری میان کاربری­های مختلف خواهد انجامید(Taleai, 2007: 376). بر این اساس می­توان گفت که یکی از اساسی‌ترین زمینه مطالعات در مکانیابی، به برنامه‌ریزی نحوۀ استفاده از اراضی و تهیه نقشه کاربری زمین، باز می‌گردد. منظور از برنامه‌ریزی نحوه استفاده از اراضی، انجام مطالعات جامع و فراگیر در زمینه تعیین موقعیت هر یک از کاربری‌ها است. در این مورد باید نسبت به تدوین ساختار فضایی و سلسله مراتب استقرار حیات و فعالیت و خدمات اقدام نمود و جایگاه هر فعالیت را به نسبت سطح نیاز و توان‌های طبیعی و اقتصادی و اجتماعی تحت برنامه‌ریزی قرار داد (شیعه، ۱۳۸۰: ۸۱)؛ بدین منظور جهت مشخص نمودن پهنه های مناسب گستزش شهر بندر ترکمن پس از تبیین معیارهای ارزیابی و تبدیل آن‌ها به مقیاس‌های قابل مقایسه و استاندارد ،وزن و اهمیت نسبی هر یک از آن‌ها در رابطه با هدف مورد نظر تعیین گردید.

• • • • 1. 1. شناسایی متغیرها و معیارهای ارزیابی

         

         

     

     

در انتخاب معیارهای ارزیابی، قاعده عمومی بر این است که این معیارها را باید در ارتباط با وضعیت مسأله تعیین کرد. واضح است که مجموعه معیارها، به سامانه­ی خاص مورد تحلیل وابسته است. به عبارت دیگر مجموعه ­ای از معیارهای ارزیابی به تبع یک مسأله خاص تعیین می­شوند و تعداد معیارهای ارزیابی به خصوصیات مسأله­ تصمیم ­گیری بستگی دارد. همچنین مجموعه ­ای از معیارهای ارزیابی برای یک مسئله تصمیم ­گیری خاص، ممکن است از طریق بررسی ادبیات مربوطه، مطالعات تحلیلی و پیمایشی و عقاید و آراء افراد حاصل شده باشد (مالچسفکی، ۱۹۵:۱۳۸۵). برای تعیین اراضی مناسب جهت توسعه آتی شهر بندرترکمن ،لایه­ های مورد نیاز از جمله کاربری اراضی، شیب، پوشش گیاهی ،شبکه­ ارتباطی ، رودخانه،جهت شیب،نقاط روستایی، سیلاب وارتفاع با بهره­ گیری از نقشه توپوگرافی ۱:۵۰۰۰۰ اسکن شده سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح به صورت مجزا در محیط نرم­افزار ArcGIS10ترسیم شدند. نقشه شیب و جهت شیب نیز از روی نقشه DEM تهیه شدند.

- فنل اشباع کالیبره شده ۲۵ میلی لیتر
- کلروفرم ۲۴ میلی لیتر
- ایزوآمیلک الکل ۱ میلی لیتر
حجم کل ۵۰ میلی لیتر
بخش سوم
۳-۳- روش انجام طرح:
۳-۳-۱- نوع مطالعه:
مطالعه از نوع توصیفی-مقطعی بوده است.
۳-۳-۲-جامعه مورد مطالعه:
باکتریهای مورد استفاده در این تحقیق مربوط به سال های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ می باشند.این نمونه های بالینی از بیماران مشکوک به عفونت با سالمونلا که به بیمارستان های شهر تهران از جمله بیمارستان بقیه الله (عج) ، مرکز طبی کودکان و برخی از آزمایشگاه های سطح شهر مراجعه کرده بودند،اخذ و مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند.
۳-۳-۳- جمع آوری اطلاعات:
در زمان پذیرش بیماران ،پرسشنامه ای مشتمل بر سوالات مربوط به زمان شروع علائم،جنس،آدرس محل سکونت بیمار و سایر اطلاعات تکمیل می گردید. هر بیمار با کد مخصوص مشخص گردیده و شماره پرونده آن ثبت می گردید، که با هماهنگی های به عمل آمده با مسئولین آزمایشگاه های میکروب شناسی مراکز یاد شده این اطلاعات اخذ می شد.
۳-۳-۴- انجام امور باکتریولوژیک:
الف) کشت، جداسازی و تعیین هویت ایزوله های سالمونلا
طبق روش استاندارد،نمونه های بالینی از جمله مدفوع، خون و غیره از بیماران مشکوک به عفونت با سالمونلا گرفته می شدند.
نمونه مدفوع بیماران بلافاصله پس از نمونه گیری به محیط کشت سلنیت F منتقل می گردید. نمونه ها به مدت حد اکثر ۶ ساعت در این محیط نگهداری می شدند.سپس به محیط های کشت انتخابی، مانند Salmonella-Shigella(SS) agar، بیسموت سولفیت آگار sulfite agar Bismuth و سایر محیط های کشت، انتقال یافته و به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد قرار داده شدند.
نمونه های خون نیز ابتدا در biphasic(solid and liquid) medium کشت داده شده و سپس به محیط های انتخابی انتقال داده می شدند. در روز بعد کلونی های مشکوک به سالمونلا جدا سازی می شدند و سپس توسط تست های بیو شیمیایی استاندارد نظیر انتقال بر روی محیط ،Simmon citrate agar Triple sugar iron(TSI) ،اوره و MRVP brothمورد شناسایی قرار می گرفتند.
پس از انجام آزمون های بیوشیمیایی، جهت جداسازی و تایید سالمونلا، آزمون سرو تایپینگ جهت مشخص نمودن آنتی ژن های O وH با آنتی سرم اختصاصی مربوطه انجام گردید(Staten
Institut.Copenhagen. Denmark) Serumبدین ترتیب که پس از تهیه سو سپانسیون باکتری و مجاور کردن آن با آنتی سرم، در صورت مثبت بودن به مدت ۱ تا ۲ دقیقه آگلوتیناسیون بر روی اسلاید مشاهده گردید.
ب)استخراج ژنوم باکتریایی
پس از جداسازی و تعیین هویت ایزوله های باکتریایی، با بهره گرفتن از روش جوشاندن^[۱۰۲]، ژنوم باکتریایی استخراج گردید. ابتدا باکتری ها در محیط BHI براث( ۱۰ میلی لیتر) به مدت یک شبانه روز کشت داده شدند. سپس کدورت لوله های واجد کشت مایع با بهره گرفتن از اسپکتوفوتومتر در طول موج ۶۰۰ نانومتر خوانده شد. اگر OD برابر با چهار یا بیشتر باشد، تعداد باکتری های موجود در لوله برای استخراج مناسب خواهد بود.

سپس محیط های کشت به میکروتیوب های دو میلی لیتری انتقال یافت و به مدت ده دقیقه در دور ۹۰۰۰ دور سانتریفوژ گردید تا رسوب باکتری بدست آید. پس از حذف مایع رویی، ۴۰۰ میکرولیتر آب مقطر دیونیزه به رسوب باکتریایی اضافه گردید سپس سوسپانسیون حاصل، ۱۵ دقیقه در دمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد جوشانده شد. میکروتیوب دوباره به مدت ۱۰ دقیقه در دور ۶۰۰۰ دور، سانتریفوژ شدند و ۱۰۰ میکرولیتر از مایع رویی( به عنوان ژنوم استخراج شده) با بهره گرفتن از سمپلر جمع و در یک میکروتیوب جدید جمع آوری گردید.
ج) اندازه گیری مقدار DNA استخراج شده
این عمل به کمک دستگاه اسپکتوفوتومتر( نانودراب) در طول موج های ۲۶۰ و ۲۸۰ نانومتر به ترتیب برای بررسی میزان جذب DNA و پروتئین ها وتعیین میزان خلوص DNA انجام می گردید. این عمل به اینصورت انجام می شود که ابتدا بوسیله دو میکرولیتر آب مقطر دیونیزه دستگاه را بلانک کرده و سپس از نمونه خود دو میکرولیتر برداشته و OD 260 به ۲۸۰ نانومتر را می سنجیم.
بخش چهارم: آزمایش های مولکولی
۳-۴- ژنوتایپینگ ایزوله های سالمونلا با بهره گرفتن از روش MLVA
۳-۴-۱- انجام آزمایش PCR جهت تکثیر لوکوس های VNTR
برای تیپ بندی ژنتیکی ایزوله های سالمونلا انتریکا سرووار انتریتیدیس با بهره گرفتن از تکنیک MLVA، از ۸ لوکوس VNTR مختلف استفاده شد. پرایمر های که برای انجام PCR استفاده شد، از سه مقاله مختلف انتخاب گردید(۳۶, ۴۰, ۴۳).
ویژگی این پرایمر ها آن بود که به تعیین توالی^[۱۰۳] نیازی نداشت.این لوکوس های VNTR، هم از نظر اندازه و هم از نظر تعداد تکرار مناسب بودند. به عبارت دیگر، اندازه ی تکرار آن ها به قدری بود که با استفاده الکتروفورز بر روی ژل آگارز، کاملا از یکدیگر تفکیک می شدند. نام لوکوس ها و پرایمر های انتخابی در جدول ۳-۱ نمایش داده شده است. این پرایمر ها پس از انجام بلاست^[۱۰۴]، از شرکت ماکروژن^[۱۰۵] کره جنوبی سفارش داده شدند.
جدول ۳-۱، نام لوکوس ها و پرایمر های اختصاصی