این عناصر در مورد هر یک از اشکال حمل و نقل و وسایل نقلیه متفاوت می باشند(همان،ص۳۱۴).
اینسکیب دو جنبه مهم تسهیلات و خدمات حمل و نقل را که جهت توسعه گردشگری نیازمند برنامه ریزی دقیق هستند، دسترسی از نواحی اصلی بازار به کشور یا منطقه و سیستم حمل و نقل داخل منطقه گردشگری که ارتباط دهنده ی نقاط به نواحی دارای جاذبه هستند می داند.در این زمینه وی شیوه های حمل و نقل را نیز فراموش نمی کند و یادآور می شود که دروازه ها و تنوع و تعداد آنها در جذب گردشگران نقش اساسی دارند(اینسکیپ،۱۹۹۱،صص۱۳۸-۱۸۰).
۲-۱۳ مدیریت محیط زیست و اکوتوریسم
بسیاری از کشورهای جهان توسعه گردشگری را یکی از مؤثرترین راه ها برای کسب درآمد و حل معضلات گوناگون کشور خود قلمداد می کنند و بر این باور هستند که از طریق گردشگری می توانند با ایجاد فرصت ها ی اقتصادی و درآمدزایی هرچه سریعتر به سوی توسعه گام بردارند. اما تجربه ها نشان داده اند که چنانچه مهار گردشگری رها شود تبعات جبران ناپذیری را می تواند با خود به همراه آورد که نه تنها به توسعه کشور کمکی نمی کند بلکه دشواری ها و موانعی را بر سر راه توسعه ایجاد می کند.

سیستم مدیریت محیط زیست^[۵۶] عبارت است از مجموعه ای از فنون مدیریتی که ضمن حفاظت و نگهداری از منابع محیط زیست، به افزایش کارایی و بهره وری مکان های اکوتوریستی کمک می کند. به این ترتیب سازمان های اکوتوریستی در سطوح بین المللی ، ملی، منطقه ای و محلی می توانند با به کار گیری ابزارها و روش های نوین مدیریتی ، ضمن محافظت از منابع ارزشمند اکوتوریستی ، امکان استفاده سنجیده و مدبرانه از آنها را نیز برای علاقه مندان فراهم آورند. از طریق مدیریت محیط زیست می توان میزان مصرف را کنترل کرد و هزینه های مربوط به انرژی، آب، ضایعات، حمل و نقل، تصادفات و سوانح را تحت کنترل درآورد و از ایجاد تغییر در محیط زیست و از میان رفتن گونه های زیستی ممانعت به عمل آورد (زاهدی،۱۳۸۵،ص۱۵۵).
اصولا بازدید از مناطق طبیعی بکر و دست نخورده باعث ایجاد نوعی تغییر در روند عادی حیات گونه های زیستی اعم از جانوری و گیاهی در آن مناطق می شود .گونه های مزبور به همزیستی با یکدیگر خو گرفته اند و خود را با شرایط طبیعی وفق داده اند و حضور بی رویه و افراطی انسان ها سبب ایجاد نوعی عدم توازن در زیست بوم آنها می شود.آلودگی های ناشی از آن حضور بیش از حد اکوتوریست ها در مناطق طبیعی ، موجب برهم خوردن تعادل محیط زیست در مناط مذکور شده و بر کارکرد گونه های زیستی اثر منفی می گذارد.
منابع طبیعی دارای ارزش ذاتی هستند که به عنوان میراث جمعی بشریت باید حفظ و حمایت شوند. حضور اکوتوریست ها و فراهم آوردن تسهیلات اقامتی برای آنان می تواند در ارزش ثروت های طبیعی خدشه وارد آورد. چنانچه مدیریتی قوی و کارامد بر این منابع اعمال نشود و تعهد اخلاقی برای حفظ این منابع ارزشمند وجود نداشته باشد ، روند تخریب شتاب می گیرد و کل جامعه جهانی اعم از نسل فعلی و نسل های آتی دچار خسران جبران ناپذیری خواهند شد. از این رو ارزیابی اثرات اکوتوریسم بر محیط زیست بسیار ضروری است . باید تدابیر مناسبی اتخاذ شود تا اثرات منفی اکوتوریسم به حداقل برسد. در زمره این تدابیر می توان به انتخاب نوع فعالیت اکوتوریستی ، تجهیزات و تسهیلات مورد استفاده ، محل ، مدت استفاده ، اندازه گروه ، مهارت و مدیریت محیط زیست اشاره کرد(همان،ص۱۵۶).
اثرات اکوتوریسم بر یک مقصد خاص بستگی به دو عامل دارد : اول، اکوسیستم و دوم، نوع فعالیت اکوتوریستی. فعالیت های مختلف اثرات متفاوتی را بر اکوسیستم ها برجای می گذارند و اهمیت اکولوژیکی این اثرات در مکان های گوناگون متفاوت است. برای مثال صدماتی که با چکمه های کوهنوردان به درختان در یک جنگل کاج وارد می آید خیلی بیشتر از باران های جنگلی قاره ای است. دریاچه های کوچک خیلی زودتر از اقیانوس ها آلوده می شوند و سروصدای انسان ها به گیاهان جنگلی خیلی بیشتر از قلل کوه های بزرگ صدمه می زند. آثار اکوتوریسم را می توان بر مبنای معیارهای مختلفی طبقه بندی کرد:

1. 1. بر مبنای نوع فعالیت، مانند بالا رفتن از کوه؛

1. 1. برمبنای نوع اکوسیستم، مانند جنگل؛

1. 1. بر مبنای اجزای اکوسیستم، مانند حیات وحش؛

1. 1. بر مبنای وسعت، مدت و اهمیت تاثیر؛

از طرف دیگر می توان اثرات مستقیم و غیرمستقیم را مبنای طبقه بندی قرار داد. برخی از اثرات خیلی ملموس و قابل مشاهده اند و مستقیمأ قابل شناسایی هستند مانند پایه مال کردن گیاهان. برخی دیگر از اثرات محسوس نیستند و اثرشان در کوتاه مدت ناشناخته می مانند مانند عبور اتومبیل ها از روی برف که سبب فشردگی برف، سرد شدن خاک و تاثیر بر خاصیت گیاه پروری خاک می شود و این موضوع نیز به نوبه خود بر حیات وحش اثر می گذارد. در هر حال باید با مدیریت موثر و کارامد، کلیه ی فعالیت های اکوتوریستی تحت برنامه و کنترل قرار گیرد و اثرات منفی آنها حتی الامکان کاهش داده شود(همان،ص۱۵۷).
حساسیت ها و ظرافت های موجود در نظام طبیعت و درک فرصت ها و تهدید های موجود در محیط زیست، ضرورتی انکار ناپذیر برای برنامه ریزان توسعه ی پایدار کشور است. به مدد مدیریت آگاهانه و با بهره گرفتن از ابزارهای نوین مدیریتی از جمله سیستم مدیریت محیط ریست می توان ضمن حفاظت و نگهداری از منابع محیط زیست، به افزایش کارایی و بهره وری مکان های توریستی و اکوتوریستی کمک کرد.
برای رسیدن به این هدف لازم است که اثرات توریسم و اکوتوریسم از ابعاد مختلف از جمله نوع فعالیت ، اجزای فعالیت، وسعت مکانی، مدت استفاده و اهمیت تاثیر مورد ارزیابی قرار گیرد. به خصوص در مورد خسارات و صدمات ناشی از پروژه های اکوتوریستی بایستی از قبل محاسبات مورد نیاز انجام شود و بر اساس یافته های بررسی ها در مورد اجرا یا عدم اجرای پروژه ها تصمیم گیری دور اندیشانه و بخردانه صورت گیرد. در این بررسی ها باید به خورند و ظرفیت تحمل خاص منطقه از ابعاد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، محیط زیستی و فرهنگی توجه شود. تنها زمانی می توان به پایداری امیدوار بود که در ساختارهای اجتماعی و رفتارهای انسانی تغییرات اساسی و هماهنگ با الزامات پایداری به وجود آید.
۲-۱۴ گردشگری و توسعه پایدار
امروزه توسعه پایدار^[۵۷] در دنیا واژه ی شناخته شده ای به حساب می آید و در سطوح مختلف برنامه ریزی مورد استفاده قرار می گیرد.در سال ۱۹۸۷ کمیسیون برانت لند وابسته به سازمان ملل متحد اصطلاح توسعه پایدار را برای اولین بار در مجامع رسمی مطرح ساخت.این کمیسیون «رفع نیازهای کنونی بشر بدون تهدید کردن نسل های آینده جهت برآورده ساختن آن نیازها » را به عنوان تعریف توسعه پایدار ارائه نمود.
در حال حاضر توسعه پایدار بر ضرورت تعادل اجتماعی و اکولوژیکی نیز تاکید دارد. از طرف دیگر این امر برای مدیریت و مراقبت از منابع طبیعی و اکوسیستم به عنوان شرایط پایه گذاری انسان ها ضرورت دارد. توانایی نظام های طبیعی جهت بازتولید خود می بایست حفظ گردد و همسان سازی جمعیت کنونی و نسل آتی ایجاد گردد تا نیازهای نسل آینده برآورده شود (دانشگاه دورتموند،۲۰۰۱،ص۱۶).
در ارتباط با چالش های توسعه گردشگری پایدار در کشورهای درحال توسعه با مطالعه کشور ترکیه به عنوان بخشی از جهان در حال توسعه توسط سیوات تاسان در سال ۲۰۰۱ انجام پذیرفته است. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که عواملی که در راه توسعه گردشگری پایدار وجود دارند با برتری راهبردهای اقتصادی طبیعی ،ساختار ادارات عمومی، ضرورت نتایج محیطی، ماورای تجاری بودن و ساختار سیستم گردشگری بین المللی در ارتباط می باشند. نتایج نشان می دهند که اگرچه اصل توسعه گردشگری پایدار مفید است، اجرا و پیاده سازی آن با توجه به ویژگی ها و شرایط اقتصادی اجتماعی و سیاسی جهان در حال توسعه بسیار دشوار است. از این رو هیچ نوع عملی از اصول ضروری توسعه گردشگری پایدار گزینه های دشوار اقتصادی و سیاسی را ایجاب نمیکند و تصمیم ها برپایه ی ترکیبی از عوامل اقتصادی اجتماعی و محیطی سبک و سنگین می شود. علاوه بر این کشوری که این تصمیم دشوار را اجرا می نماید موفق نمی شود مگرآنکه از سوی سازمان های بین المللی مورد حمایت قرار گرفته و با دولت ها ی کشورهای درحال توسعه برای دستیابی به توسعه گردشگری پایدرا همکاری داشته باشند(توسون،۲۰۰۱).
در توسعه پایدار جهانگردی نیز هزینه های حفظ محیط و جاذبه های گردشگری نه فقط به بهای امروز بلکه به ارزش سال های آتی محاسبه شده ، این اطمینان ایجاد می شود که آنچه امروز مستهلک می شود ، فردا ساخته خواهد شد. در توسعه پایدار جهانگردی از میان بردن و فرسوده ساختن آنچه قابل جایگذینی مجدد نیست ، اکیدأ منع می شود. باید در برنامه های توسعه جهانگردی هشدار دهنده هایی پیش بینی شود تا به محض بروز ضایعه ای بلافاصله مشکل ردیابی شده و برای آن چاره ای اندیشیده شود(الوانی و پیروزبخت،۱۳۸۵،ص۱۳۰).
۲-۱۴-۱ اهداف و ویژگی های گردشگری پایدار:
اصولأ گردشگری پایدار دارای اهداف و خصوصیاتی است که آن را از مفاهیم دیگر جدا می نماید و این اهداف و ویژگی ها را می توان به شرح زیر بیان نمود:
اهداف:

• • بهبود کیفیت زندگی جامعه میزبان؛

• • رعایت برابری یا مساوات دو نسل و در درون یک نسل؛

• • حفظ کیفیت محیط زیست از طریق حفظ سیستم زیست محیطی؛

• • حفظ یکپارچگی و انسجام فرهنگی و همبستگی بین جوامع و

• • ایجاد تسهیلات و امکانات به گونه ایکه دیدارکنندگان بتوانند تجربه های ارزشمندی کسب کنند.

ویژگی ها:

• • موجب تقویت عدالت اجتماعی گردد، افراد جامعه میزبان را در امور مشارکت دهد و به نیازهای آنان توجه کند؛

• • در امور برنامه ریزی و تصمیم گیری افراد محلی را مشارکت دهد و آنان را استخدام نماید (ایجاد شغل کند). در محدوده منابع موجود فعالیت کند .اثرات منفی که بر این منابع وارد می آید به کمترین مقدار ممکن برساند.با بهره گرفتن از روش های مناسب ضایعات را بازیافت کند و در تدبیرهای لازم بیندیشد؛

• • برای نسل کنونی و نسل های آینده امکانات تفریحی ،گردشی و آموزشی فراهم آورد؛

• • به فرهنگ منطقه احترام بگذارد و فعالیتهایشان به گونه ای باشد که آن فرهنگ را منعکس کند؛

• • برای دیدارکنندگان تجربه ارزشمند به بار آورد، امکاناتی را فراهم آورد که آنها بتوانند منطقه یا امکانات آن مکان را درک کنند، و این بازدیدکنندگان تشویق و ترغیب شوند که در حفظ محیط زیست و فرهنگ جامعه میزبان بکوشند؛

• • مبادا برای توسعه ،گسترش و یا تضمین پایداری خود موجب زیان جامعه شود و

• • با برنامه های محلی ، منطقه ای و ملی سازگار باشد (قهرمانی،۱۳۸۶،صص۴۶-۴۷).

۲-۱۴-۲ توسعه پایدار و گردشگری پایدار:
توسعه پایدار گردشگری، توسعه ای است که در آن توازن و تعادل، حفظ ارزش ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیت های اقتصادی همه به همراه هم دیده شده و کوشش می شود تا توسعه ای متعادل و همه جانبه جایگذین توسعه صرفأ اقتصادی گردد. در این دیدگاه توسعه گردشگری با بهره گرفتن از منابع موجود به گونه ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگران بتوان وحدت و یکپارچگی ، هویت فرهنگی ،سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تأمین کرد(محسنی،۱۳۸۸،ص۱۵۲).
در توسعه پایدار یک بخش خاص در جامعه به تنهایی فعالیت نخواهد کرد.جهانگردی دولتی یا جهانگردی خصوصی و تعاونی در توسعه پایدار معنی ندارد.توسعه پایدار جهانگردی، در گرو اشتراک مساعی و همکاری و همراهی بخش عمومی و خصوصی ،گروه های تحقیقاتی و پژوهشی و سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان سطوح عالی کشور است. تنها با چنین مشارکتی است که می توان از مجموعه توانایی ها و امکانات موجود در جامعه هم افزا (synergic) بهره گرفت و سیاست ها و خط مشی های صمیمی برای توسعه جهانگردی وضع کرد.تنها در این حالت است که می توان با یک سیاست جامع و هماهنگ به توسعه پایدار جهانگردی دست یافت(الوانی و پیروزبخت،۱۳۸۵،ص ۱۳۳).
به طورکلی با درنظر گرفتن تعریف توسعه پایدار و اهمیت توسعه گردشگری پایدار ، شاخص ها و مشخصه های یک برنامه ی توسعه گردشگری پایدار به صورت زیر بایستی مورد توجه قرار گیرد: