نتیجه گیری و پیشنهادات
مقدمه
پژوهش حاضر در خصوص بررسی رابطه بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم انجام پذیرفت. از دلایل مطرح شدن این موضوع برای محقق وجود اهمیت و ضرورت بسیار بالا در فعالیت های آموزش و پرورش به عنوان نهادی حساس در جامعه برای تعلیم و تربیت فرزندان این سرزمین می باشد. در این راستا عناصر حائز اهمیت سرمایه اجتماعی با توجه به مطالعات و بررسی های پیشین در قالب سه گروه عناصر ساختاری، عناصر رابطه ای و عناصر شناختی در بین کارکنان سازمان آموزش و پرورش استان قم ارزیابی شده و رابطه آنها با بهسازی نیروی انسانی در چارچوب اهداف پژوهش مورد تجزیه و تحلیل واقع شدند.

با توجه این که در فصل اول کلیات پژوهش بطور جامع مطرح شده، در فصل دوم ادبیات موضوع، مباحث نظری موجود در قبال مساله پژوهش و همچنین پیشینه تحقیق مورد بحث قرار گرفت و روش تحقیق و شیوه پژوهش مورد استفاده در مطالعه حاضر نیز در فصل سوم بیان شد؛ و بالاخره یافته ها و داده های حاصل از تحقیق در فصل چهارم بیان شده و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت لذا در این فصل به جمع بندی مباحث گذشته پرداخته شده تا نتایج حاصل از پژوهش فعلی بطور دقیق و صحیح استخراج شوند. در فصل حاضر بطور کلی به نتیجه گیری پرداخته شده و ضمن ارائه پیشنهادات کاربردی پژوهش، محدودیت های تحقیق و پیشنهادات برای محققین آینده نیز آورده شده است.
۵-۱) خلاصه و نتیجه گیری
نتایج حاصل از مشخصات عمومی پاسخ دهندگان، آزمون فرضیه های پژوهش و یافته های جانبی پژوهش به صورت زیر می باشد.
۵-۱-۱) یافته ها از خصوصیات عمومی پاسخ دهندگان
- جنسیت: توزیع زن و مرد در بین افراد پاسخ دهنده بیانگر آن است که تعداد مردان نزدیک به چهار برابر تعداد زنان در نمونه آماری می باشند بطوری که ۸/۷۷% از آزمودنی ها را آقایان و ۲/۲۲% را خانم ها تشکیل می دهند(جدول ۴-۱).
- سن: طبق یافته های بدست آمده گروه سنی ۳۵ تا ۴۵ سال با ۸۴ نفر فراونی و ۹/۵۱ درصد فراوانی نسبت به سایر گروه ها دارای فراوانی بیشتر می باشد. افراد دارای سن کمتر از ۲۵ سال، ۲۵ تا ۳۵ سال، ۴۵ تا ۵۵ سال و ۵۵ سال به بالا به ترتیب ۵/۲%، ۹/۲۵%، ۱/۱۹% و ۶/۰ درصد کل نمونه آماری پژوهش می باشند(جدول ۴-۲).
- تحصیلات: بیشترین درصد فراوانی افراد مورد آزمون در پژوهش حاضر از نظر تحصیلات را پاسخ دهندگان با تحصیلات لیسانس (۱/۷۴%) تشکیل می دهند و کمترین گروه تحصیلی در بین نفرات پاسخ دهنده، تحصیلات دیپلم است که ۳/۴% پاسخ دهندگان را شامل می شوند؛ همچنین پاسخ دهندگان فوق دیپلم ۳/۱۲% و فوق لیسانس ۳/۹% از کل پاسخ دهندگان می باشند(جدول ۴-۳).
- رشته تحصیلی: یافته های بدست آمده نشان می دهد که بیشترین فراوانی در گروه های رشته تحصیلی مختلف مربوط به رشته آموزش ابتدایی و علوم تربیتی با ۱/۳۲ درصد فراوانی می باشد و کمترین فراوانی مربوط به رشته های علوم پایه با ۴/۷ درصد فراوانی است. رشته های مدیریت، اقتصاد و حسابداری؛ سایر رشته های علوم انسانی؛ روانشناسی و رشته های فنی و مهندسی نیز به ترتیب ۰/۱۳، ۶/۲۹، ۹/۹ و ۰/۸ درصد از کل فراوانی پاسخ دهندگان را به خود اختصاص داده اند(جدول ۴-۴).
- سابقه کار پاسخ دهندگان: توزیع پاسخ دهندگان بر اساس سابقه کار در سازمان آموزش و پرورش استان قم نشان می دهد بیشترین درصد فراوانی مربوط به سابقه بالاتر از بیست سال با ۶/۴۲% فراوانی می باشد. اما درصد فراوانی گروه ها با سابقه کاری کمتر از دو سال، دو تا پنج سال، پنج تا ده سال و ده تا بیست سال به ترتیب ۶/۵%، ۴/۷%، ۳/۹% و ۲/۳۵% فراوانی می باشد. (جدول ۴-۵).
۵-۱-۲) نتایج آزمون های آماری پژوهش
۵-۱-۲-۱) فرضیه اصلی: بین بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
برای آزمون فرضیه فوق از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده گردید تا مشخص گردد که بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی در بین کارکنان سازمان آموزش و پرورش استان قم رابطه معنادار وجود دارد یا خیر؟ مقدار ضریب همبستگی مشاهده شده ۸۳۴/۰ بوده و سطح معنی داری آن ۰۰۰/۰ می باشد(جدول ۴-۶) که بیانگر معنی دار بودن مقدار ضریب همبستگی در سطح ۰۵/۰ ≤ P می باشد. پس، فرض H₀ رد و فرض مقابل یا H₁ تایید می گردد؛ بنابراین با ۹۹ درصد اطمینان می توان گفت که از نظر پاسخ دهندگان، بین بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
۵-۱-۲-۲) فرضیه فرعی اول: بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر ساختاری سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
برای آزمون این فرضیه نیز از آزمون همبستگی استفاده گردید تا مشخص گردد که میان بهسازی نیروی انسانی و عنصر ساختاری سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه معنادار وجود دارد یا خیر؟ مقدار ضریب همبستگی مشاهده شده ۷۹۸/۰ بوده و سطح معنی داری آن ۰۰۰/۰ است(جدول ۴-۷) که بیانگر معنی دار بودن مقدار ضریب همبستگی در سطح ۰۵/۰ ≤ P می باشد. پس، فرض H₀ رد و فرض مقابل یا H₁ تایید می گردد؛ بنابراین با ۹۹ درصد اطمینان می توان گفت که از نظر پاسخ دهندگان، بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر ساختاری سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
۵-۱-۲-۳) فرضیه فرعی دوم: بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر رابطه ای سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.از ضریب همبستگی برای آزمون این فرضیه استفاده گردید تا مشخص گردد که میان بهسازی نیروی انسانی و عنصر رابطه ای سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه معنادار وجود دارد یا خیر؟ مقدار ضریب همبستگی مشاهده شده ۲۱۰/۰ بوده و سطح معنی داری آن ۷۹۸/۰ است(جدول ۴-۸) که بیانگر معنی دار بودن رابطه مقدار ضریب همبستگی در سطح ۰۵/۰ ≤ P می باشد. پس، فرض H₀ رد و فرض مقابل یا H₁ تایید می گردد؛ بنابراین با ۹۹ درصد اطمینان می توان گفت که از نظر پاسخ دهندگان، بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر رابطه ای سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
۵-۱-۲-۴) فرضیه فرعی سوم: بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر شناختی سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
برای آزمون فرضیه فوق نیز از آزمون همبستگی استفاده گردید تا مشخص گردد که میان بهسازی نیروی انسانی و عنصر شناختی سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه معنادار وجود دارد یا خیر؟ مقدار ضریب همبستگی مشاهده شده ۵۹۵/۰ بوده و سطح معنی داری آن ۰۰۰/۰ است(جدول ۴-۹) که بیانگر معنی دار بودن مقدار ضریب همبستگی در سطح ۰۵/۰ ≤ P می باشد. پس، فرض H₀ رد و فرض مقابل یا H₁ تایید می گردد؛ بنابراین با ۹۹ درصد اطمینان می توان گفت که از نظر پاسخ دهندگان، بین بهسازی نیروی انسانی و عنصر شناختی سرمایه اجتماعی در سازمان آموزش و پرورش قم رابطه مثبت وجود دارد.
۵-۱-۳) یافته های جانبی
۱- به منظور بررسی و ارزیابی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره پاسخ دهندگان در خصوص بهسازی نیروی انسانی، سرمایه اجتماعی و عناصر مختلف سرمایه اجتماعی بر اساس جنسیت پاسخ دهندگان از آزمون t مستقل که برای دو گروه مستقل کاربرد دارد استفاده شده است(جدول ۴-۱۰). با توجه به t مستقل مشاهده شده، میانگین نمرات پاسخ های مردان و زنان در سطح ۰۵/۰ ≤ P نسبت به بهسازی نیروی انسانی، سرمایه اجتماعی و عناصر مختلف آن تفاوت بین دو گروه مرد و زن معنی دار نبوده و بین نظرات پاسخ دهندگان زن و مرد تفاوت وجود ندارد.
۲- برای بررسی و ارزیابی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره پاسخ دهندگان در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی بر اساس سن از آزمون تحلیل واریانس تک عاملی (ANOVA) که برای بیش از دو گروه مستقل کاربرد دارد استفاده شده است(جدول ۴-۱۱). با توجه به F مشاهده شده، میانگین نمرات پاسخ های پاسخ دهندگان با توجه به سن آنها در سطح ۰۵/۰ ≤ P دارای تفاوت معنی داری نمی باشد، به عبارتی نظرات کارکنان با توجه به سن آنها در مورد بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی تفاوت معنی داری با یکدیگر ندارد.
۳- برای بررسی و ارزیابی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره پاسخ دهندگان در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی بر اساس سطح تحصیلات از آزمون تحلیل واریانس تک عاملی (ANOVA) که برای بیش از دو گروه مستقل کاربرد دارد استفاده شده است(جدول ۴-۱۲). با توجه به F مشاهده شده، میانگین نمره عوامل بهسازی نیروی انسانی، سرمایه اجتماعی، عنصر رابطه ای سرمایه اجتماعی و عنصر شناختی سرمایه اجتماعی با توجه به سطح تحصیلات پاسخ دهندگان در سطح ۰۵/۰ ≤ P دارای تفاوت معنی داری نمی باشد. تنها نتیجه بدست آمده آزمون برای عنصر ساختاری سرمایه اجتماعی به صورت معنی دار می باشد. یافته های حاصل از آزمون تعقیبی توکی نشان می دهد افراد با تحصیلات دیپلم در خصوص عنصر ساختاری سرمایه اجتماعی نسبت به افراد لیسانس میانگین نمره کمتری دارند یعنی در مورد این عامل افراد لیسانس نسبت به دیپلم ارزیابی بالاتری داشته اند.
۴- به منظور بررسی و ارزیابی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره پاسخ دهندگان در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی بر اساس سابقه کار نیز از آزمون تحلیل واریانس تک عاملی (ANOVA) که برای بیش از دو گروه مستقل کاربرد دارد استفاده شده است(جدول ۴-۱۳). با توجه به F مشاهده شده، میانگین نمره تمامی عوامل با توجه به سابقه کار پاسخ دهندگان در سطح ۰۵/۰ ≤ P دارای تفاوت معنی داری نمی باشد؛ یعنی افراد با سوابق کاری متفاوت در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی نظرات مختلفی ندارند.
۵- به منظور بررسی و ارزیابی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره پاسخ دهندگان در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی بر اساس رشته تحصیلی نیز از آزمون تحلیل واریانس تک عاملی (ANOVA) که برای بیش از دو گروه مستقل کاربرد دارد استفاده شده است(جدول ۴-۱۴). با توجه به F مشاهده شده، میانگین نمره تمامی عوامل با توجه به سابقه کار پاسخ دهندگان در سطح ۰۵/۰ ≤ P دارای تفاوت معنی داری نمی باشد؛ یعنی به عبارتی دیگر افراد با رشته های تحصیلی مختلف در خصوص بهسازی نیروی انسانی و عناصر سرمایه اجتماعی نظرات متفاوتی ندارند.
۶- به منظور رتبه بندی گزاره های مربوط به بهسازی نیروی انسانی در پرسشنامه از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد که گزاره های ” کارکنان آموزش و پرورش دارای شایستگی می باشند” و “روابط انسانی و فنی پرسنل سازمان در حد مناسبی است” و ” کارکنان سازمان در انجام کارها توانمند می باشند” به ترتیب در رتبه های اول، دوم و سوم قرار گرفتند. همچنین گزاره های “رشد حرفه ای کارکنان آموزش و پرورش مناسب می باشد” و “آموزش کارکنان در آموزش و پرورش با نیازهای جدید جامعه هماهنگ است” رتبه های آخر را بدست آوردند(جدول ۴-۱۵).
۷- همچنین به منظور رتبه بندی گزاره های سرمایه اجتماعی در پرسشنامه نیز از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد که شاخص های” روابط اجتماعی بین افراد سازمان مناسب است"، “تعهد پرسنل در انجام فعالیت های سازمانی در حد مناسب می باشد” و “صداقت بین پرسنل سازمان در حد بالایی است” به ترتیب اولویت در رتبه های اول، دوم و سوم قرار گرفتند. همچنین گزاره های “بهره گیری از داستان ها و استعاره ها در انتقال معانی بین افراد زیاد است” و “افراد سازمان برای انتقال اطلاعات خود از زبان خاصی استفاده می کنند” رتبه های آخر را بدست آوردند(جدول ۴-۲۰).
۵-۱-۴) مقایسه یافته ها با مطالعات پیشین
بطور کلی یافته های بدست آمده در پژوهش حاضر تاییدکننده یافته ها از مطالعات گذشته و پژوهش های قبلی می باشد. برخی از این مطالعات در پیشینه موضوع فصل دوم پایان نامه حاضر آورده شده است. از جمله مقایسه یافته ها می توان به کارکنان نصرآبادی (۱۳۸۶) که به مطالعه توانمندسازی بر اساس راهبرد سرمایه اجتماعی پرداخته اشاره کرد؛ در این مطالعه برای تقویت سرمایه اجتماعی از طریق توانمندسازی راهکارهایی ارائه شد. پژوهش حاضر در راستای مطالعه معمارزاده و همکاران (۱۳۸۸) نیز سرمایه اجتماعی را مرتبط با عملکرد کارکنان می داند با این تفاوت که در پژوهش حاضر متغیر بهسازی نیروی انسانی میان سرمایه اجتماعی و عملکرد کارکنان یک عامل واسطه ای می باشد. در مطالعه سوری و مهرگان (۱۳۸۶) نیز نتایج نشان می دهد که کاهش سرمایه اجتماعی عاملی برای کاهش سرمایه انسانی می باشد و این یافته تایید کننده وجود رابطه مثبت بین بهسازی نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی می باشد. در بررسی مطلق و همکاران (۱۳۹۰)، نیز بیان شد آموزش و بهسازی منابع انسانی، نوعی سرمایه گذاری مفید و عامل کلیدی در بهبود و توسعه عملکرد سازمان ها محسوب می شود و در ارتقای بهره وری نقش اساسی دارد؛ این یافته همانند مطالعه سوری و مهرگان مطابق با یافته های پژوهش حاضر است. در مطالعات خارجی نیز یافته های پژوهش حاضر مورد تایید قرار می گیرد. مطالعاتی همچون بررسی بوردیو(۱۹۹۷)، آدلر و کرون (۲۰۰۲) و همچنین لاک لی (۲۰۰۵) از همین دسته مطالعات می باشند.
۵-۲) محدودیتهای تحقیق

δ
شکل ۲-۶ بدتر شدن ورودی و خروجی B به اندازه δ
چنانچه مختصات نقاط A، B و C را به ترتیب با (x_A,y_A),(x_B,y_B),(x_C,y_C) نمایش داده شود، آنگاه مختصات نقطه B^‘ برابر است با (x_B+δ,y_B-δ). از طرفی، هر نقطه از پاره خط واصل A و C را می توان به صورت میانگین موزون نقاط A و C نشان داد، یعنی:
(λ_Ax_A+ λ_Cx_C , λ_Ay_A+ λ_Cy_C)
λ_A + λ_C = ۱
λ_A , λ_C ≥ ۰
برای یافتن مقدار δ، کافی است مختصات نقطه B^‘ را در رابطه فوق قرار دهیم. خواهیم داشت:

x_B+δ = λ_Ax_A+ λ_Cx_C
y_B-δ = λ_Ay_A+ λ_Cy_C
λ_A + λ_C = ۱
λ_A , λ_C ≥ ۰
با حل دستگاه سه معادله – سه مجهول فوق (λ-ها و δ مجهول اند)، مقدار شعاع پایداری به دست می آید.
شکل ۲-۷ وضعیتی را که تعداد واحد های کارا افزایش می یابد نشان می دهد.
Y
X
A
B
C
D
B’’
B’
شکل ۲-۷ عملکرد واحد های کارای A,B,C,D
اگر چه از روی شکل پیداست که نقطه متناظر با واحد D نقشی در شعاع پایداری واحد B ندارد، اما در ادامه این مسأله به کمک مدل نشان داده می شود تا نیازی به روش ترسیمی نباشد.
مختصات هر نقطه از فضای هاشور خورده به صورت زیر نوشته می شود:
( λ_Ax_A+ λ_Cx_C+ λ_Dx_D , λ_Ay_A+ λ_Cy_C+ λ_Dy_D )
به طوری که
λ_A + λ_C + λ_D =۱ , λ_A, λ_C, λ_D ≥ ۰
حال اگر فرض شود، ورودی و خروجی واقعی واحد B هر دو به یک میزان ( به اندازه δ ) بدتر از وضعیت فعلی آن است، بدان معنا که نقطه متناظر با وضعیت واقعی واحد مورد بحث، بر روی پاره خط BB^‘B^‘’ یا امتداد آن قرار دارد در این صورت، مختصات چنین نقطه ای برابر است با (xB+δ,yB-δ). اگر این مختصات در رابطه فوق (رابطه مربوط به فضای هاشورخورده) قرار گیرد، در آن صورت:
x_B+δ = λ_Ax_A + λ_Cx_C + λ_Dx_D
y_B-δ = λ_Ay_A + λ_Cy_C + λ_Dy_D
λ_A + λ_C + λ_D = ۱
λ_A , λ_C , λ_D ≥ ۰
هر جوابی که برای رابطه فوق به دست آید، متناظر با یکی از نقاط روی پاره خط B^‘ B'’ خواهد بود. اما نقطه B^‘، متناظر با پاسخی است که حداقل δ را داشته باشد. بنابراین، شعاع پایداری واحد متناظر با نقطه B از حداقل کردن جواب دستگاه فوق حاصل می شود. لذا وقتی:
n تعداد واحد های کارا ، j اندیس واحد های کارا و واحد کارای صفر، واحد تحت بررسی برای سنجش شعاع پایداری است، پس پاسخ مدل زیر شعاع پایداری را نشان می دهد:
min δ, subject to:
S.t: x₀ + δ =
y₀ - δ =
λ_j ≥ ۰ (j=1,….n, j≠۰)
تفاوت های اساسی که بین موضوع شعاع پایداری و حاشیه امنیت کارایی به عنوان یک مفهوم کاملاً بدیع وجود دارد در بخش ۳-۹ آمده است.
فصل سوم
طراحی مدل ریاضی
روش شناسی تحقیق
۳-۱ مقدمه
همان طور که در فصل پیش گفته شد تحلیل پوششی داده ها به عنوان یک تکنیک نسبتاً جدید قادر است کارایی واحد های همگن را با هم مقایسه کند. در این میان واحدهایی که میزان کارایی آن ها برابر ۱۰۰ درصد می شود به عنوان واحد های نسبی کارآمد^[۵۱] معرفی می شوند و به همین ترتیب واحد هایی که کارایی آنها کمتر از ۱۰۰ درصد باشد به عنوان واحدهای غیر کارآمد^[۵۲] محسوب می شوند(آریا نژاد،سجادی، ۱۳۸۵) بدیهی است که پس از رتبه بندی کارایی، هر کدام از واحدها
می توانند با بهبود عملکرد خود، از طریق کاهش ورودی ها یا افزایش خروجی ها و یا ترکیبی از این دو، رتبه بندی صورت گرفته را بر هم زنند. موضوع مهمی که در دنیای رقابتی امروز از اهمیت خاصی برخوردار می باشد برهم خوردن ترتیب رتبه بندی کارایی، ناشی از تاثیر بهبود عملکرد یک واحد بر میزان کارایی واحدی دیگر است.
گاهی ممکن است یک واحد تصمیم گیرنده هیچگونه افت عملکرد نداشته و یا حتی عملکرد خود را نیز بهبود هم داده باشد اما تحت تاثیر عملکرد سایر واحدها، کارایی کمتری را احراز کند و یا از بین واحدهای کارآمد به دسته واحدهای نا کارآمد تنزل یابد. آنچه در این فصل به آن پرداخته می شود معرفی یک پارامتر جدید است تحت عنوان ” حاشیه امنیت کارایی “^[۵۳] که می تواند چنین وضعیتی را مورد ارزیابی و سنجش قرار دهد.
در این فصل برای محاسبه حاشیه امنیت کارایی، ابتدا یک الگوریتم مناسب، سپس مدلی ریاضی برای واحدهایی که یک ورودی با دو خروجی و یا یک خروجی با دو ورودی دارند و نهایتاً مدلی ریاضی برای واحدهایی با چندین ورودی و چندین خروجی ارائه می شود که می توان به کمک آنها حاشیه امنیت کارایی هر واحد را نسبت به سایر واحدها سنجید.

• جزئی از فرایند گرایی

• وضوح نگرش و بیان

• ابزارهای انگیزشی مهم

• سطوحی از ساختار دانش

• راه های چندگانه انتقال دانش(بلیغی،۱۳۸۸،ص۱۰۲).

هویت،دانش،اعتماد و روابط اجتماعی

اهمیت اعتماد در این بافت های اجتماعی به همراه پیچیدگی مفهوم اعتماد توضیح بیشتری را در این مورد می طلبد.تحلیل هایی که در مورد مسئله اعتماد صورت گرفته نشان می دهد که از نظر تئوریکی کاملاً پیچیده بوده و جنبه های گوناگونی دارد بنابراین،یکی از روش های اصلی تسهیل گسترش فرایند های دانش در بافت های کاری بین اجتماع، عمل بهبود اعتماد بر پایه درک متقابل و روابط اجتماعی قوی تر است(سیف الهی و داوری،۱۳۸۸،ص۱۳۴-۱۳۵).

تقسیم بندی دانش سازمان

گراف^[۴۵] اظهار می دارد که با توجه به ویژگی های دانش سازمانی می توان آن را به دو بخش تفکیک کرد:
نخست،نوع بسیار عمومی دانش که «دانش ضمنی» یا«پنهان» نامیده می شود و دومی دانشی است که به صورت مستند درآمده و به آن « دانش صریح» یا«آشکار»گفته می شود.دانش ضمنی دانشی است که بر مبنای دانش شخصی و بر پایه تجربیات فردی شکل گرفته است و شامل عوامل ناملموس نظیر باورهای شخصی،دیدگاه ها و ارزش ها می شود.فرایند انتقال دانش ضمنی به دیگران،بسیار پر دردسر است.ولی دانش صریح عبارت است از دانش ضمنی که در فرآیندی پردازشی،مستند شده و به صورت واضح در قالب زبان رسمی بیان می شود و به راحتی بین افراد به اشتراک گذاشته می شود(graff.2003,p3).
چوی و لی^[۴۶] بیان می کنند که دانش آشکار به راحتی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد،اما دانش ضمنی، در روحیه،روان و درک انسان ها نهفته است.از این رو تجزیه و تحلیل و طبقه بندی آن دشواری های خاص خود را دارد(choi,lee,2003).با توجه به نقش هر یک از این دو نوع دانش،عده ای از این منظر روش های به کارگیری مدیریت دانش در سازمان را به چهار دسته پویا،انسان محور،نظام محور و منفعل تقسیم کرده اند.در این دسته بندی،سطح دانش آشکار ،به درجه نشان گذاری و نگهداری اطلاعات مورد نیاز یک فرد بستگی دارد و همان حال سطح دانش ضمنی به سطح تقسیم دانش،از طریق نحوه رابطه میان افراد بستگی دارد(افرازه،۱۳۸۴،ص۴۰).هدف اصلی از بکار گیری مدیریت دانش در سازمان تبدیل دانش ضمنی کارکنان به منزله منبعی مهم در تصمیم گیری و کوشش در مسیر دسترسی به دانش مدون،به منظور دستیابی به اهداف سازمانی و سپس ،دانشی که صریح یا آشکار نامیده می شود(حقیقی،۱۳۸۹،ص۳۳).نکته بسیار مهم در به وجود آمدن دانش بر مبنای اطلاعات این است که نخست باید اطلاعات مورد ادراک قرار بگیرد تا بتوان در ساختار دانش از آن استفاده کرد(Graff,2003,p3).

شکل ‏۲‑۳ ارتباط بین اطلاعات،عوامل موثر و دانش(منبع p3،۲۰۰۳،(Graff

اندازه گیری دارایی دانش

در قلب اقتصاد دانش محور ، اندازه گیری دانش مسئله ای دشوار است،در حالی که دانش به طور گسترده ای بازده بالقوه نظام اقتصادی را افزایش می دهد کمیت و کیفیت تأ ثیر آن ناشناخته است.
بدین ترتیب چالش مهمی که دارایی دانش با آن مواجه است،مسئله اندازه گیری دانش است.در مورد دارایی دانش راه مطمئنی برای محاسبه سود و هزینه های آن وجود ندارد و این در حالی است که اندازه گیری این دارایی ها اهمیت خاصی دارد. این اهمیت ناشی از عوامل زیر است:
شناسایی جایی که دارایی دانش قرار دارد؛
اولویت بندی در تخصیص سرمایه گذاری؛
ارزیابی میزان موفقیت و رشد سازمانی، ملی قرار دادن آن برای توسعه؛
آماده سازی و حمایت سیاسی برای عمل اصلاحی؛
آگاهی دادن به سیاست گذاران ملی جهت اخذ تصمیم؛
کمک به مدیران به منظور مدیریت بهتر منابع غیر ملموس که به طور فزاینده ای موفقیت اقتصاد آینده را تضمین می کند؛
شناسایی مشکلات و مسایلی که سازمان ها یا کشور با آن مواجه هستند و توجه به این که سرمایه گذاری برای آینده در کجا مورد نیاز است؛
کمک به اقتصاد دانان ملی تا راه های معتبرتری برای اندازه گیری دارایی دانش ابداع کنند؛
توسعه بصیرت های آینده و شناسایی ظرفیت ها و قابلیت هایی که برای تحقق آن بصیرت ها لازم است؛
شناسایی عوامل اصلی موفقیت برای ظرفیت های شناسایی شده؛
تشخیص شاخص های اصلی که برای موفقیت لازم هستند؛
و نهایتاً برای تحقق اقتصاد دانش محور(عدلی،۱۳۸۴،ص۱۵۱-۱۵۲).

دانش و مدیریت استراتژیک

در عصر ثبات محیطی و تغییرات سازمانی کم(تکنولوژی، اجتماعی و اقتصادی)،برای سازمان ها این امکان وجود دارد که استراتژی یگانه را تدوین کنند و فرض بر این بود که این استراتژی اثر بخش است،بنابراین تا چندین دهه کاربرد داشت.اما سازمان های فعلی،به منظور بقاء خود حتی برای یک دهه،بایستی پیوسته تغییر کنند و این تغییر به تنهایی کافی نیست.تغییر بایستی مبتنی بر جمع آوری اطلاعات مناسب از محیط داخلی و خارجی و تبدیل آنها به دانش باشد.در جمع آوری داده ها برای سازمان های اثر بخش،هر دو سطح داخلی و خارجی حیاتی است(حقیقی،۱۳۸۹،ص۳۵).دانش و قابلیت های سازمانی ،اشکالی از دارایی های استراتژیک است که اهداف بلند مدت سازمان را از حیث رقابتی و دیگر اقتضائات محیطی ارتقا داده و در محیط های پویا کاربرد دارد.رویکرد مدیریت استراتژیک در خصوص دانش آفرینی،ریشه در نظریه منبع محوری دارد(محمدی فاتح،سبحانی،محمدی ،۱۳۸۷،ص۳۴).پارادایم منبع محور تاکید بر دارایی های غیر قابل کپی ، منحصر به فرد و مختص سازمان دارد که این دارایی ها همان دانش و مهارت ها است.به تعبیری دیگر این دارایی ها اشاره به قابلیت های بنیادینی دارد که خلق کننده مزیت رقابتی هستند. این پارادایم،توانمندی را در بهره برداری از منافع ارزش زای ملموس و غیر ملموس می داند.مدافعان نظریه منبع محوری خاطر نشان می کنند که مزیت های مبتنی بر دانش غیر قابل تقلید می باشد(همان منبع،صص ۳۴-۳۵).
اغلب مطالعات مدیریت دانش در این حوزه به بررسی رابطه بین استراتژی رقابتی و مدیریت دانش، چگونگی تدوین استراتژی مبتنی بر دانش و متادولوژی یادگیری در تدوین استراتژی پرداخته اند.برخی نیز به نقش دانش در زنجیره ارزشی سازمان و پالایش تحلیل سوات سنتی(قوت،ضعیف،فرصت،تهدید) از طریق سیستم الگو گیری دانش استراتژیک (SKBS) پرداخته اند.به این ترتیب که دانش بنیادین از طریق فرآیندها و فعالیتهای مناسب در زنجیره ارزشی سازمان،مزیت رقابتی ایجاد می کند(حقیقی،۱۳۸۹،ص۳۵).

پیشینه مدیریت دانش

از آغاز دهه ۱۹۹۰ بحث مدیریت دانش در دنیای کسب و کار مطرح گردید.نوین گرایی و پیشرفت اخیر در عرصه فناوری و اطلاعات،نقش مهمی در ظهور مدیریت دانش داشته استCivi,2000,p166)).دراکر^[۴۷] معتقد است عصری که ما در آن زندگی می کنیم، عصر تغییرات است.وی در توضیح منشأ این تغییرات می گوید: معلوم نیست که این تغییرات شکل با ظهور اولین کشور غیر غربی،یعنی ژاپن، به عنوان قدرت بزرگ اقتصادی آغاز شده است و یا با عرضه اولین کامپیوتر، یعنی اطلاعات. به اعتقاد وی عامل این تغییر شکل لایحه ای است که بر اساس آن هزینه ورود به دانشگاه به کلیه سربازانی که از جنگ جهانی دوم باز گشته بودند،پرداخت شد.این لایحه قانونی و استقبال سربازان از آن مبین تغییر جامعه و آغاز جامعه دانشی بود.دراکر مشاهده نمود،تولیدات ملی ایالات متحده و مهره های برجسته اقتصادی دستخوش تغییر خاصی می شوند و فعالیت کارکنان دانشی در حال افزایش است.وی دانش را به عنوان پایه های رقابت در جامعه فرا سرمایه داری معرفی کرد(حقیقی،۱۳۸۹،ص۳۶).
ریشه اصلی مدیریت دانش به انقلاب صنعتی قرون هجده و نوزده و تفکرات مدیریتی که به همراه آن افزایش تولیدات و توسعه صنایع مطرح شد،بر میگردد.ریشه مدیریت دانش به علم،انسان و توانایی های ذهنی که در خود ذخیره دارد ،بر می گردد(همان منبع،ص۳۶).

سیر تکاملی مدیریت دانش

قدمت دانش قدمت خود زمان است،اما به عنوان یک روش کسب و کار مدون،ریشه های آن در نیروی کار آموزش دیده ای است که از جنگ جهانی دوم برگشتند.از این زمان دانش به مجموعه ای از روش ها و اعتقادات فلسفی مبدل شده است.این فصل تحولات مدیریت دانش را طی ۵۰ سال گذشته نشان می دهد و تأکید آن بر متفکران و مراحل کامل مدیریت دانش می باشد و شامل موارد زیر است:
-ظهور دانش ورزان؛
- سرمایه فکری به عنوان یک موهبتی ملموس؛
- انواع سرمایه فکری؛
- تعریف انواع دانش؛
-تفاوت بین مدیریت دانش و انواع باز مهندسی؛
سیر تاریخی فناوری(فراپائولو،۱۳۸۸،ص۴۱).

تعاریف مدیریت دانش

همانگونه که عنوان شد مدیریت دانش،مفهومی پیچیده و ((مدیریت دانش،فرآیندی است که به واسطه آن سازمان ها در زمینه یادگیری(درونی کردن دانش)کدگذاری دانش (بیرونی کردن دانش)و توزیع و انتقال دانش،مهارت هایی را کسب می کنند))(malhotra,2000,p209).

رکن مادی بیشتر جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست ناشی از فعل (رفتار مثبت مادی) است. اعمالی مانند: آلوده کردن، توزیع کردن، ریختن، پخش و منتشر کردن، عرضه کردن، که در قوانین و مقررات مختلف مورد توجه قرار گرفته است.
در ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، تمام مصادیقی که نام برده شده است حاکی از رکن مادی ناشی از فعل است مانند: آلوده کردن آب آشامیدنی، توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی، ریختن مواد مسموم کننده در رودخانه‌ها و زباله در خیابان‌ها.
به همین ترتیب اگر سایر قوانین و مقررات مربوط را مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید که عنصر مادی بیشتر جرایم مورد بحث را رفتار فیزیکی مثبت تشکیل می‌دهد.
در قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا از استفاده کردن از وسایل نقلیه آلاینده، احداث کارگاه‌ها، نیروگاه‌ها و کارخانجات برخلاف ضوابط و یا اشتغال همراه با آلوده کردن محیط زیست، پخش و انتشار مواد آلاینده، سوزاندن و انباشتن زباله و نخاله و ایجاد صداهای آلاینده به عنوان جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست یاد شده است.
همچنین، در قانون حفاظت دریا و رودخانه‌های مرزی از آلودگی با مواد نفتی از آلوده کردن رودخانه‌ها یاد شده است.
که رکن مادی این جرایم که در مواد گوناگون این قوانین مورد توجه قرار گرفته‌اند، ناشی از فعل است.
بند دوم - ترک فعل
رکن مادی جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست در موارد اندکی رفتار منفی یا ترک فعل است. یکی از قوانینی که از تحقیق جرم زیست محیطی ناشی از ترک فعل سخن گفته است، قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا است. در ماده ۵ این قانون نگرفتن گواهینامه مخصوص مربوط به رعایت حد مجاز خروجی آلاینده‌های هوا، در ماده ۷ رعایت نکردن محدودیت و یا ممنوعیت موقت زمانی، مکانی و نوعی برای منابع آلوده کننده، جرم تلقی شده است.

با در نظر گرفتن نوع جرایمی که در مواد ۵ و ۷ قانون یاد شده در ارتباط با جرم زیست محیطی ناشی از ترک فعل مطرح شده است (که نمونه‌های دیگر نیز مشابه همین موارد هستند)، و نیز جرایم ناشی از فعل که در قسمت قبل مورد بررسی قرار گرفت این نتیجه حاصل می‌شود که، اصولاً آن چه سبب ورود خسارت به محیط زیست می‌شود و آن را آلوده می‌کند اقدام اشخاص و یا به عبارت دیگر، رفتار مثبت مادی است نه ترک فعل.
گفتار دوم- موضوع جرم
بخش دیگری که در عنصر مادی جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست مانند دیگر جرایم وجود دارد، موضوع جرم است. هر چند جرایم زیست محیطی دارای یک مفهوم عام و کلی جرم آلودگی محیط زیست هستند، امّا از آن جا که هر کدام از آنها یک یا چند مورد از ابعاد و اجزای گوناگون محیط زیست را شامل می‌شوند، بنابراین موضوع هر یک از آنها نیز در اجزا با یکدیگر متفاوت خواهد بود، مانند ایجاد آب، هوا، خاک و صوت.
در ماده ۲۲ قانون نحوه جلوگیری هوا آمده است: «پخش و انتشار هر نوع مواد آلوده کننده هوا بیش از حد مجاز از منابع تجاری، خانگی و متفرقه در هوای آزاد ممنوع است.»
به این ترتیب مشخص می‌شود که موضوع این جرم، آلودگی هوا بیش از حد مجاز است. شخصی که موجب پخش و یا منتشر شدن موادی می‌شود که آلودگی هوا را به دنبال بیاورد و این آلودکی نیز از میزان مجاز بیشتر باشد، مرتکب یک جرم زیست محیطی در رهگذر آلودگی هوا شده است. بدیهی است بر طبق قسمت دوم این ماده، حد مجاز موضوع آن، توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیرا ن می‌رسد.
در ماده ۲۴ این قانون آمده است: «سوزاندن و انباشتن زباله‌های شهری و خانگی و هر گونه نخاله در معابر عمومی و فضای باز ممنوع است». براساس این ماده آن چه که موضوع این جرم را تشکیل می‌دهد آن است که زباله شهری و خانگی و نخاله در فضای باز و معابر عمومی مانند کوچه و خیابان سوزانده شده و یا انباشته شود و به این ترتیب محیط زیست با آلودگی روبرو شود. پس انباشتن و یا سوزاندن زباله و نخاله در فضایی که به آسانی قابل انتشار و پخش شدن و گسترش یافتن است، به منزله تحقق جرم زیست محیطی است.
همچنین، از عبارت این ماده می‌توان استفاده کرد که اگر زباله و نخاله در مکان عمومی و فضای باز قرار نگیرد، مانند آن که در دورن محیط بسته منزل یا محیط کارگاه باشد، و یا آن که سوزانده و یا گردآوری نشود، موضوع این جرم تحقق نیافته است. پس درباره این جرم زیست محیطی و موضوع آن چند نکته وجود دارد که عبارتند از ۱ـ انباشتن یا سوزاندن زباله ۲ـ انباشتن و یا سوزاندن نخاله ۳ـ انباشتن و یا آتش زدن زباله و یا نخاله در فضای باز ۴ـ آتش زدن و یا انباشتن نخاله و یا زباله در معابر عمومی.
موضوع دیگری که در زمره جرایم زیست محیطی مطرح است، آلودگی صوتی است. این جرم موضوع ماده ۲۷ قانون یاد شده در بالاست. در این ماده آمده است: «ایجاد هر گونه آلودگی صوتی بیش از حد مجاز ممنوع می‌باشد…» به این ترتیب، به وجود آوردن هر گونه آلودگی صوتی که بیشتر از حد مجازی باشد که در آیین‌نامه مربوطه پیش‌بینی می‌شود، جرم خواهد بود. بنابراین، موضوع این جرم نوع خاصی از آلودگی صوتی نیست. یعنی این آلودگی صوتی می‌تواند ناشی از وسایل و دستگاه‌های موجود در کارگاه‌ها و کارخانجات باشد، و می‌تواند راه‌های دیگر پدید آید. همچنین باید فراتر از میزانی باشد که مجاز شمرده شده است. پس آن چه که در رابطه با موضوع این جرم است عبارت است، ۱ـ وقوع آلایندگی صوتی ـ ۲ـ اشکال مختلف آلایندگی صوتی ۳ـ رعایت نکردن حد مجاز.
گفتار سوم: وسیله
یکی دیگر از اجزای رکن مادی جرم وسیله ارتکاب جرم است. در بیشتر جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست وسیله نقشی در وقوع آنها ندارد. به موجب ماده ۴۶ قانون توزیع عادلانه آب، آلوده کردن آب ممنوع است و این آلوده کردن می‌تواند از هر راه و به هر وسیله‌ای باشد، زیرا در این ماده هیچگونه اشاره‌ای به این موضوع که چگونه این آلودگی حاصل شود، نشده است.
. در ماده ۲۷ قانون نحوه جلوگیری هوا ایجاد هر گونه آلودگی صوتی که بیشتر از حد مجاز باشد جرم دانسته شده است. آن چه که مورد توجه قانونگذار در این ماده قرار گرفته است. بروز آلودگی صوتی است، بدون توجه به آن که این آلودگی از چه طریقی به وجود آید. به این ترتیب این آلودگی صوتی می‌تواند از راه چگونگی استفاده از وسایل ارتباط جمعی پدید آید یا از راه استفاده از دستگاه‌ها و ابزارآلات صنعتی تحقق پیدا کند، بدون تردید نوع وسیله تأثیری در شکل‌گیری موضوع این جرم ندارد.
گفتار چهارم: نتیجه
در بسیاری از جرایم عمدی برای آن که عملی جرم شناخته شود، باید زیان و صدمه‌ای از آن ناشی شده باشد و در صورتی که در نتیجه ارتکاب عمل زیانی پدید نیاید، مقنن مرتکب آن را دارای مسئولیت کیفری نمی‌داند. در بعضی دیگر از جرایم عمدی چنین نیست، یعنی تحقق جرم و مسئولیت کیفری منوط به پدید آمدن خسارت و یا صدمه نیست.
بسیاری از جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست عمدی هستند و هر دو شکل یاد شده را در بر می‌گیرند. به عبارت دیگر، برخی از این جرایم، مقید و پاره‌ای دیگر مطلق هستند.لازم به توضیح است که تعداد جرایم مقید بسیار اندک است.در بررسی عنصر معنوی به جرایم عمدی مقید و مطلق اشاره خواهد شد.
گفتار پنجم :رابطه سببیت
موضوع دیگری که در رکن مادی پاره‌ای از جرایم مانند برخی از جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست مطرح است، رابطه سببیت است. یعنی باید میان فعل شخص و نتیجه مجرمانه رابطه علت و معلولی وجود داشته باشد. در جرایم مقید یکی از اجزای عنصر مادی آنها رابطه سببیت است. یعنی نتیجه مجرمانه‌ای که حاصل شده است را به هر کسی که بتوان نسبت داد او مجرم خواهد بود و اوست که جرم و این نتیجه حاصله را مرتکب شده است. بنابراین وجود چنین رابطه‌ای در این گونه جرایم (مقید) لازم است.
در آن دسته جرایم تهدید علیه بهداشت عمومی وآلودگی محیط زیست که مقید هستند مانند از بین بردن آبزیان از راه آلوده کردن آب باید میان نتیجه مجرمانه مانند مرگ آبزیان و اقدام آلاینده مرتکب رابطه‌ علیت وجود داشته باشد تا بتوان وقوع این جرم را به او نیست داد و او را به مجازات مقرر رساند.
مبحث سوم : عنصر معنوی جرم
برای آنکه بتوان جرمی را منتسب به فردی کرده و او را در برابر انجام آن مجازات کرد علاوه بر عنصر قانونی، مبتنی بر پیش‌بینی رفتار مجرمانه در قانون جزا و عنصر مادی جرم، شامل وقوع عمل در خارج، باید عمل مزبور از اراده مرتکب ناشی شده باشد؛ در واقع باید میان عمل و شخص عامل رابطه روانی (یا رابطه ارادی) موجود باشد که آن را عنصر اخلاقی (یا روانی یا معنوی) می‌نامند.^[۱۱۴]
اراده در لغت عبارت است از خواستن، طلب کردن، قصد و آهنگ و عزم^[۱۱۵] و اراده ارتکاب جرم عبارت است از خواستن انجام عمل مجرمانه؛^[۱۱۶] بنابراین اگر شخصی بداند که مالی متعلق به غیر است ولی آن را بردارد مرتکب جرم شده است.
بحث درباره آزاد بودن یا مجبور بودن انسان در انجام اعمال و رفتارش از جمله مسائلی است که از دیرباز ذهن کنجکاو بشر را به خود مشغول کرده است. برخی از اندیشمندان و صاحبان مکاتب مثل طرفداران مکتب تحققی و اثباتی اعتقاد به عدم آزادی اراده انسان دارند و برخی دیگر مثل طرفداران مکتب کلاسیک آن را آزاد می‌دانند؛ اما نظر صحیح‌تر که فقه تشیع نیز بر مبنای روایتی از ائمه آن را پذیرفته است نظریه بینابین است.^[۱۱۷]
باید توجه داشت که در کلیه جرایم اعم از عمدی و غیر عمدی اراده ارتکاب جرم وجود دارد و قانون‌گذار فقط انجام عمل ارادی را مجازات می‌کند. بنابراین حتی در صدمات بدنی ناشی از حوادث رانندگی و مستی نیز شخص مرتکب واجد اراده بوده و با وجود همین اراده است که راننده اتومبیل را به راه انداخته است. در واقع راندن اتومبیل مورد اراده و خواست راننده است و فقط نتیجه آن که صدمات بدنی بوده، مورد نظر و مقصود راننده نبوده است. در صورت فقدان اراده ارتکاب فعل، تحقق جرم منتفی است.^[۱۱۸] پس اگر فردی براثر اعمال غیر ارادی اعم از ۱. عکس العمل‌های طبیعی انسان مثل دهن‌دره و رعشه ۲. اجبار مادی یا معنوی مثل بستن دست و پا و خوراندن شراب ۳. خواب و بیهوشی ۴. هیپنوتیزم و… مرتکب فعلی که در حالت عادی جرم است بشود مجازات نمی‌شود.^[۱۱۹]
ارتکاب عمل نیز، به خودی خود دلیل وجود عنصر معنوی یا روانی نیست و باید تقصیر مرتکب در انجام عمل احراز شود. آنچه تقصیر در معنای عام نامیده می‌شود یا بر پایه عمد با مبتنی بر خطاست؛ عمد عنصر روانی آن دسته از جرایمی است که اصطلاحا جرایم عمدی نام دارند و خطای جزایی عنصر روانی جرایم خطایی.^[۱۲۰] برای مطالعه دقیق‌تر عنصر روانی هر یک از این دو حالت را به صورت مجزا بررسی کرده و در پایان نگاهی می‌کنیم به عنصر روانی جرایم صرفا مادی.
عمد در لغت به معنای به قصد، کاری را انجام دادن آمده است.^[۱۲۱] برای تحقق عنصر روانی در جرایم عمدی باید قصد مجرمانه وجود داشته باشد. قصد مجرمانه در قانون تعریف نشده است بلکه قانون‌گذار غالبا با بهره گرفتن از عناوین گوناگونی در عبارات قانونی آن را مشخص و بیان کرده.^[۱۲۲] برخی از این عناوین عبارتند از: به قصد کشتن، به قصد سرقت، به قصد سوء خیانت، به قصد استفاده نا مشروع، به قصد کمک به دشمن، به قصد برهم زدن امنیت، به قصد اضرار به غیر، به قصد متهم کردن غیر و به قصد اخفاء با نیت فساد عالما و عامدا، با علم و اطلاع و…
در تعریف باید گفت عمد عبارت است از هدایت اراده انسان به سوی منظوری که انجام یا عدم انجام آن را قانون‌گذار منع یا امر نموده است.^[۱۲۳]
با توجه به تعریف ارائه شده، در عمد یا قصد مجرمانه سه عامل وجود دارد:

1. 1. داشتن اراده که همان‌طور که بیان شده عنصر مشترک جرایم عمد و غیر عمد است؛

1. 1. خواستن عمل (قصد فعل)؛

1. 1. خواستن نتیجه مجرمانه حاصل از عمل (قصد نتیجه).^[۱۲۴]

بنابراین در جرایم عمدی فعل و نتیجه آن هر دو مورد اراده و خواست عامل است. به عبارت دیگر هرگاه مجرم نتیجه عملی را که به او نسبت داده شده قبلا در نظر گرفته و با توجه به نتیجه مجرمانه، عمل را انجام داده باشد در واقع مرتکب جرم عمدی شده است.^[۱۲۵]
عده ای عاملی چهارمی را نیز در تحقق قصد مجرمانه شرط دانسته اند که آن عامل آگاهی می‌باشد. منظور ازآگاهی معرفت فاعل هم به کیفیت فعل مجرمانه و هم به نامشروع بودن آن است. به عبارت دیگر فرض را باید بر این گذاشت که فاعل توان درک درست عمل مجرمانه را داشته و خواسته است دقیقا عملی مرتکب شود که قانون‌گذار به حرمت آن حکم داده است. در یک کلام فاعل نه به موضوع جهل داشته است و نه به حکم قانونی آن.^[۱۲۶] البته باید توجه داشت که آگاهی همگان ازاحکام و قوانین در اغلب نظام های کیفری اماره‌ای مطلق و غیرقابل رد است؛ یعنی فرض بر این است که عموم شهروندان از قوانین اطلاع دارند و کسی نمی‌تواند ادعای خلاف آن را بکند مگر به صورت استثناء.^[۱۲۷]
انگیزه عبارت از نفع یا اشتیاقی است که مجرم را به ارتکاب جرم سوق می‌دهد. انگیزه ممکن است در هر جرمی مختلف باشد مثلا در سرقت ممکن است انگیزه گاهی حرص و گاهی احتیاج شدید و بالاخره گاهی بشر دوستی باشد.^[۱۲۸] با این همه انگیزه در ماهیت عمل مجرمانه تأثیر ندارد اما مطابق بند۳ ماده۲۲ ق.م.ا ممکن است از عوامل مخففه مجازات محسوب شود.
سوء‌نیت عام به معنای عزم ارتکاب فعلی است که قانون‌گذار آن را منع نموده است. گاهی داشتن سوءنیت عام برای جرم‌انگاری یک عمل کافی نیست و قانون‌گذار وجود جرم را منوط به داشتن قصد مشخص و صریحی کرده است که فاعل برای تحقق آن کوشیده است برای مثال در جرم قتل صرف ایذاء و آزار عمدی مجنی‌علیه کفایت نمی‌کند بلکه فاعل باید در تحصیل نتیجه خلاف قانون یعنی کشتن او نیز عامد باشد تا بتوان فعل ارتکابی را قتل عمد شناخت درحالی‌که در جرم ایراد ضرب و جرح وجود سوءنیت عام در فعل زدن کافی است و لازم نیست مرتکب قصد صدمه زدن داشته باشد تا ضارب شناخته شود.^[۱۲۹]
سوءنیت ساده در مواردی است که ارتکاب جرم مسبوق به تفکر و طرح نقشه قبلی نباشد. چنین سوءنیتی موجب مجازات معمولی است در مقابل ممکن است ارتکاب جرم مسبوق به تفکر و طرح نقشه قبلی باشد.^[۱۳۰] در بعضی از نظام های جزایی سوءنیتی که تؤام با اندیشه قبلی باشد باعث تحمل مجازات شدیدتری می‌گردد. اما در ق.م.ا مقررات صریحی در این زمینه پیش‌بینی نشده است.^[۱۳۱]
چنانچه مرتکب جرم عمدی قبلا عواقب و نتیجه خاص و معین حاصل از عمل خود را پیش‌بینی و مورد توجه قرار داده باشد و با اراده و اختیار و در نظر گرفتن آن نتیجه خاص، عملیات اجرایی جرم را به انجام برساند، قصد مجرمانه او را سوءنیت معین می‌نامند. مثل هدف قراردادن شخص الف و کشتن او توسط تفنگ. اما گاهی با اینکه مرتکب جرم عمدی قصد ارتکاب جرم را دارد ولی نتیجه خاص و معین حاصل از جرم، برای او قابل پیش‌بینی نیست و از نظر او مجهول است مثل سارقین مسلحی که برای فرار از دست پلیس به طرف هرکسی تیراندازی می‌کنند.^[۱۳۲]
در سوءنیت جازم مرتکب عمل مجرمانه به طور قطع خواستار نتیجه عمل مجرمانه است مانند کسی که به قصد قتل به دیگری تیراندازی کرده و او را می‌کشد. در صورتی که مجرم قصد ارتکاب عمل را داشته باشد، نتیجه عمل خویش را نیز پیش بینی کند ولی خواستار حصول نتیجه نباشد، می‌گوییم سوءنیت او احتمالی است مانند مالک قایق موتوری که با اطلاع از عیب قایق خود و احتمال اینکه ممکن است در آب از کار بیافتد اقدام به سوار کردن مسافر کرده و منجر به غرق شدن ایشان می‌گردد.^[۱۳۳]
هرگاه عامل فقط ارتکاب فعل را اراده کرده و نتایج حاصل از آن مورد نظر وی نباشد، خطای جزایی مطرح است. در این گونه جرایم چون مرتکب نتیجه را پیش بینی نکرده است از این جهت خطاکار محسوب و مستوجب کیفر است.^[۱۳۴] قانون‌گذار خطا را تعریف نکرده و فقط به ذکر موارد آن اکتفا نموده است. تبصره ماده ۳۳۶ق.م.ا بیان می‌کند: «تقصیر اعم است از بی احتیاطی، بی مبالاتی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی.»

1. 1. بی‌احتیاطی

بی‌احتیاطی خطایی است که یک شخص محتاط مرتکب آن نمی‌شود مانند رانندگی با سرعت زیاد بر سر چهارراهی باریک^[۱۳۵]

وضعیت آب و هوای استان کرمانشاه

پارامترهای مختلفی در آب و هوای یک منطقه موثرند، که بر روی پوشش گیاهی آن نواحی تاثیر می­گذارند. بعضی از پارامترها دارای اهمیت بیشتری نسبت به سایر پارامترها می­باشد که در زیر به آنها اشاره می­ شود. مهمترین توده­های ورودی و جهت آن به استان کرمانشاه در شکل (۳-۳) نشان داده شده است. استان کرمانشاه در معرض توده­های هوای مدیترانه‌ای قرار داشته، برخورد این توده­ها با ارتفاعات زاگرس موجب ریزش برف و باران می‌گردد. متوسط میزان بارندگی در مناطق مختلف استان بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر در نوسان است. میزان متوسط بارندگی درازمدت استان بالغ بر ۵۳۷ میلیمتر بوده که از میانگین بارندگی کشور (در حدود ۲۷۰ میلیمتر در سال )، بسیار بیشتر است. [۱۷،۱۹].

شکل (۳-۳): مهمترین توده­های ورودی به استان کرمانشاه

دما

دما یکی از عناصر اصلی شناخت هوا است. با توجه به دریافت نامنظم انرژی خورشیدی توسط زمین، دمای هوا در سطح زمین دارای تغییرات زیادی است که این تغییرات به نوبه خود سبب تغییرات دیگری در سایر عناصر هوا میگردد. دمای هوا در یک منطقه تحت تاثیر عواملی چون عرض جغرافیایی، ارتفاع، جریانهای دریایی، فاصله از دریا، باد، جهت و پوشش ابری قرار می گیرد و در هر منطقه با نظر به این عوامل شرایط اقلیمی و جغرافیایی ویژه_­ای را به وجود می آورد. همچنین بسیاری از رخداد های مهم جوی مثل بارش و تبخیر وتعرق تحت تاثیر مستقیم دما قرار دارد. عامل اصلی و محرک شروع دوره رشد پوشش گیاهی در تمامی مناطق دما می­باشد [۴۳]. دما به عنوان یکی از عوامل کنترل کننده استقرار پوشش گیاهی در منطقه ایفای نقش می­ کند و در واقع نقش گزینشی بر گیاهان دارد و تعیین می­ کند که در هر منطقه­ای چه نوع پوشش گیاهی مستقر گردد. همچنین پدیده ­های تبخیر و تعرق که پدید آورنده ابرها و بارش است، تحت تاثیر دمای محیط قرار دارند [۴۵]. میانگین دمای سالیانه استان کرمانشاه در حدود ۲/۱۳ درجه سانتیگراد برآورد شده است.
درجه حرارت در قسمت غرب استان و نوار مرزی از مقدار بیشتری نسبت به سایر مناطق استان برخوردار می باشد،‌که این حاصل ارتفاع پست منطقه ( کمتر از ۵۰۰ متر )‌ و تاثیر آب و هوای صحراهای خشک عربستان و عراق می باشد . با عبور به سمت شرق استان و افزایش ارتقاع مقدار دمای متوسط سالانه کاهش می یابد که حدود آنرا می توان از منطقه کرند غرب، ارتفاعات دالاهو و قلاجه را نام برد. به دنبال آن با ورود به مناطق کوهستانی استان اقلیم آن از گرمسیری به معتدل کوهستانی تغییر یافته و شهرهائی از استان در این اقلیم قرار می­گیرد که می تواند کرمانشاه، اسلام آباد، کرند‌، روانسر، جوانرود، صحنه، هرسین و مناطق کمتراز آنها را نام برد.

بارش

بارندگی یا بارش شامل کلیه نزولات جوی مانند باران و برف و تگرگ می باشد که بر حسب اقالیم مختلف باران یا برف قسمت عمده­ای از آن را تشکیل می دهد. برای تشکیل یک قطره باران عوامل زیادی از جمله دما، رطوبت، ذرات گرد و غبار، نیروی ثقل و … الزامی است. از مهمترین منابع آب در مناطق مختلف کره زمین آبی است که از طریق باران تامین می­ شود و برای گیاهان و موجودات زنده دارای اثرات حیاتی بسیار است [۲]. متوسط بارش در استان کرمانشاه از ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلی متر در سال متغیر می­باشد. به طور کلی متوسط بارش در سطح استان ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی متر متغیر می­باشد [۱۷]. در ارتفاعات بارش بیشتر به صورت برف و در مناطق دشتی بارش به صورت باران می­باشد. قسمت غربی استان بارش کمتری نسبت به سایر مناطق دیگر استان دریافت می­ کند.

تبخیر و تعرق

تبخیر ممکن است از سطح آزاد آب، از سطح مرطوب خاک و یا به صورت تعرق از سطح گیاه صورت گیرد. در بین پدیده ­های مختلف هوا شناسی، اندازه گیری تبخیر واقعی مشکل ترین آنها است. میزان تبخیر در یک منطقه از این نظر حائز اهمیت است که طبقه بندی­های اقلیمی معمولاً بر اساس آن صورت می­گیردکه یک فرایند کاملاً فیزیکی است و بر اثر آن بیش از نیمی از آب موجود در بیشتر حوضه­های آبخیز کشور از دسترس خارج میشود، لذا تبخیر نقش مهمی در میزان آب قابل دسترس در یک منطقه دارد. نوع دیگر برگشت آب به اتمسفر، عمل فیزیولوژیکی گیاهان است که به آن تعرق می­گویند و در معادله بیلان آبی نقش یکسانی دارند لذا در یک منطقه با هم در نظر گرفته می­شوند و مورد محاسبه و اندازه گیری قرار می­گیرد. میزان تبخیر تحت تاثیر کمبود رطوبت اشباع، دمای هوا، سرعت باد، عمق آب، میزان تشعشع خورشید، غلظت املاح موجود در آب و رنگ مایع و فشار اتمسفر قرار دارد.
نقشه خطوط هم تبخیر سالانه استان شکل (۳-۴) توسط وزارت نیرو تهیه شده است. بالاترین خط هم تبخیر در سومار که بدلیل ارتفاع پست و افزایش قابل ملاحظه درجه حرارت خورشید و همچنین تاثیر آب و هوای گرم صحاری عربستان و عراق نام برد. کمترین آن در مناطق سردسیر در شرق شهرستان سنقر مشاهده می­گردد. با عبور از سمت غرب به شرق استان و بالا رفتن ارتفاع متوسط منطقه مقدار تبخیر به طبع کاهش درجه حرارت کاهش می­یابد، که می­توان به خطوط هم تبخیر ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ میلی متر اشاره نمود که بیشترین سطح استان را پوشش می دهد، ‌در این میان مناطق شمال کنگاور و شرق سنقر کمترین مقدار تبخیر را با منحنی ۱۸۰۰ میلی متر دارا می باشد.

شکل (۳-۴): نقشه خطوط هم تبخیر سالانه استان کرمانشاه

باد

باد یک متغیر مهم اکولوژیک است که در گرد افشانی و بذر افشانی گلها و دانه­ گرده آنها سهم بسزای دارد. همچنین می ­تواند باعث ایجاد صدمات مکانیکی مانند شکستن شاخ و برگ گیاهان و ریشه کن شدن گیاهان که دارای ریشه ­های کم عمق هستند و نیز صدمات فیزیولوژیکی مانند افزایش شدت تبخیر گیاه و تعریق گیاه که در صورت جبران نشدن آب مورد نیاز گیاه باعث خشکی گیاه می­ شود. بر این اساس سرعت باد در فصل پاییز یعنی فصل بذر افشانی گیاه و سرعت باد سالانه به عنوان متغیر ورودی در نظر گرفته شود.
بادهای مهم استان کرمانشاه عبارتند از:
الف: بادهای باختری: این بادها رطوبت نسبی اقیانوس اطلس و مدیترانه را به سمت استان هدایت می­ کنند که موجب بارش در استان می­ شود که معمولا در زمستان و بهار بیشتر رخ می­دهد.
ب: بادهای شمال: در فصل گرم سال می­وزند و در اعتدال آب و هوای بخشی از استان و کاهش گرمای آن موثر است.
پ: بادهای سام یا سموم: تنها در بخش مرزی استان می­وزد و هوای آن در تابستان­ها بسیار گرم و غیر قابل تحمل بوده که آسیب زیادی به محصولات کشاورزی و باغات می­رساند [۱،۱۹].

نور

نور عامل موثری است که بر کلیه اعمال حیاتی گیاه به طور مستقیم یا غیر مستقیم دخالت دارد. نور شکل و ساختمان داخلی گیاه را تحت تاثیر قرار می­دهد و باعث جذب مواد غذایی گیاه می­ شود. گیاهان برای بدست آوردن نور بیشتر به رقابت می­پردازند و در هر محیط، بسته به میزان و شدت نور ممکن است گیاهان نور پسند یا سایه پسند باستقرار یابند [۴۲].

مناطق آب و هوایی در استان

الف: منطقه سردسیر: این نوع آب و هوا در مناطق مرتفع استان مشاهده می شود. بخش­هایی از شهرستان­های کنگاور، سنقر، پاوه، جوانرود و همچنین بخش هایی از ثلاث باباجانی از این نوع آب و هوا برخوردارند. تابستان­های ملایم تا گرم و زمستا نهای سرد تا خیلی سرد، از مهمترین ویژگی­های این نوع آب و هوا می­باشد. میانگین دمای تابستان و زمستان این منطقه به ترتیب ۶/۲۶ و ۴/۳ درجه سانتی گراد است. و میانگین بارش۵۳۸ میلی متر که بیشتر آن به صورت برف است.
ب: منطقه گرمسیر: اراضی پست واقع در غرب استان، شامل قصرشیرین، سومار، سرپل زهاب و گیلان غرب از مناطق گرمسیری استان به شمار می­رود. ارتفاع کم و استقرار در مجاورت بیابان­های خشک عراق از عوامل مؤثر در گرم بودن این منطقه است. از ویژگی­های این آب و هوا، تابستان­های بسیار گرم و زمستان­های ملایم می باشد. میانگین دمای تابستان و زمستان این منطقه آب و هوایی به ترتیب ۵/۳۲ و ۱۱ درجه سانتی گراد است. این منطقه به طور میانگین ۳٨۵ میلی متر بارش دارد و برف به ندرت در این منطقه آب و هوایی مشاهده می­ شود.
پ: منطقه معتدل: مناطقی که در حد فاصل دو منطقه گرمسیری غرب و سردسیری شرق و شمال استان قرار دارند، دارای زمستان­های ملایم تا سرد و تابستان­های گرم هستند. میانگین دمای تابستان و زمستان این منطقه به ترتیب ۱/۲۶ و ۱/۴ درجه سانتی ­گراد و میانگین بارش ۴۴١ میلی متر است. بخش اعظم شهرستان­های کرمانشاه، اسلام آباد، روانسر، صحنه، هرسین و بخشی از دالاهو در این منطقه آب و هوایی قرار گرفته­اند [۱۷،۱۹].

خصوصیات پوشش گیاهی

استان کرمانشاه دارای مراتع درجه یک و سرسبزی است و دره‌های مناطق غربی تا جنوب شرق آن یعنی ارتفاعات اورامانات تا زردلان و هلیلان از جنگل پوشیده شده است. این دره‌ها با توجه به داشتن آب و هوای معتدل و مناظر طبیعی زیبا، یکی از بهترین مناطق کشور برای اتراق و تفریح و استقرار ایلات محسوب می‌شوند. پوشش جنگل‌های استان بیشتر شامل گونه بلوط ایرانی Quercus persica و گونه Q. infectoria است که گونه­ های همراه آنPistacia atlantica، Pistacia khinjuk، Acer Acineran، Cerataegus sp، Amygdalus orientalis، Amygdalus escoparia،Amygdalus lycioides ، Pyrus hyrcanica، Prunus Serotina، Ficus carica می­باشد. همچنین گونه­ های مهم مرتعی در استان کرمانشاه شامل گون (Astragalus)، فستوکا (Festuca ovina)، جاشیر (Prangus sp)، علف باغ (Dactylys glomerata)، کما (Ferula sp) و گونه­ های که کاربرد دارویی و صنعتی دارند که شامل گل‌گاوزبان (Echium amoenum fisch et)، ترشک (Rumex alpinus L)، خاکشیر(Descurainia sophia)، درمنه (Artimisia sp)، تلخه بیان (Sophora alopecuriodes)، آویشن(Thymos spp) که در بیشتر سال می‌رویند. جنگل‌های استان کرمانشاه از شمال به جنوب شامل جنگل‌های ( اورامان)، نوسود، پاوه، جوانرود، سرپل‌ذهاب، کرند تا پاطاق است شکل (۳-۵). گسترش و پراکنش این جنگل‌ها بسیار نامنظم بوده که بخاطر توپوگرافی، اقلیم، زمین شناسی و خاک منطقه می­باشدکه از طرف جنوب با جنگل‌های لرستان و بختیاری و از غرب نیز به جنگل‌های شمال عراق متصل می‌شوند[۱،۲۷،۴۷].

تهیه نقشه پوشش گیاهی و انتخاب گونه­ های گیاهی

لازمه پهنه بندی اقلیم رویشی نقشه پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه می­باشد. نقشه پوشش گیاهی استان [۳۷] از مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه تهیه گردید. روش انتخاب گونه­ های گیاهی برای انجام مطالعه در استان کرمانشاه بدین صورت انجام شد که گونه­ های انتخابی بایستی جزء گونه­ های غالب و هم گونه همراه باشد همچنین پراکنش مناسبی در منطقه داشته باشد. بررسی­ نقشه پوشش گیاهی استان کرمانشاه نشان داد که ۴ گونه Festuca ovina، Quercus persica، Bromos tomentellus،Hordeom bulbosa جزء گونه­ های غالب منطقه بوده ­اند همچنین در منطقه دارای گسترش مناسبی هستند.

شکل (۳-۵): نقشه پراکنش جنگل در استان کرمانشاه

جمع آوری آمار و اطلاعات هواشناسی

جمع آوری اطلاعات هواشناسی درکشور توسط وزارت نیرو و وزارت راه و شهرسازی صورت می­گیرد که هرکدام از این وزارت­ خانه ها دارای ایستگاه­های هستند. ایستگاه­های تحت نظر وزارت نیرو شامل دو ایستگاه باران سنجی و تبخیر سنجی می­باشد و ایستگاه­های سازمان هواشناسی کشور شامل ایستگاه­های باران سنجی، کلیماتولوژی و سینوپتیک هستند.

انتخاب ایستگاه­های لازم

برای انجام مطالعات اقلیم شناسی نیاز به داده ­های هواشناسی در ایستگاه­های سینوپتیک و کلیماتولوژی و … می­باشد. آمار ایستگاه­های مورد نیاز در منطقه مورد مطالعه را از اداره کل هواشناسی استان کرمانشاه و اداره آب منطقه­ای استان کرمانشاه تهیه شد. تعداد ایستگاه موجود در استان کرمانشاه ۱۷ تعداد می­باشد که برای چنین مطالعه ای بسیار اندک بوده و نمی ­توانند کل استان را پوشش دهد. همچنین پهنه بندی اقلیم رویشی نیازمند اطلاعات هواشناسی کافی در تمام سطح منطقه می­باشد. به همین دلیل داده ­های هواشناسی ایستگاه­های استان بایستی به سطح کل استان با روش های درونیابی تعمیم داده شوند [۷]. با توجه به اینکه درونیابی تنها در داخل شبکه می ­تواند به خوبی انجام گیرد نیاز به تعدادی ایستگاه در خارج از منطقه مورد مطالعه است تا بتوان به طور صحیح درونیابی صورت گیرد و منطقه را کامل پوشش دهد. از اینرو ایستگاه­های از استانهای کردستان، همدان، لرستان و ایلام که هم مرز و نزدیک به استان کرمانشاه هستند برای بالا بردن دقت درونیابی داده ­ها انتخاب شدند. آمار ایستگاه­های اطراف منطقه مورد مطالعه از اداره کل هواشناسی استانهای همسایه و مجاور استان کرمانشاه تهیه شد. همچنین هم مرز بودن استان کرمانشاه با کشور عراق نیاز به داده ­های هواشناسی منطقه مرزی کردستان عراق برای درونیابی امری الزامی بود که متاسفانه داده ­های این ایستگاه­ها در دسترس نبود و درونیابی بدون داده ­های این مناطق صورت گرفت جدول (۳-۱). موقعیت ایستگاه­های مورد مطالعه در منطقه در شکل (۳-۶) آمده است.

شکل (۳-۶): پراکنش ایستگاه­ها در منطقه مورد مطالعه
جدول (۳-۱): طول، عرض و ارتفاع ایستگاه­های مورد مطالعه