این مهارت‌ها شامل:

مهارت برنامه‌ریزی، مهارت ایجاد انگیزه، مهارت مطالعه، مهارت تمرکز حواس، مهارت یادداشت‌برداری و مهارت تصمیم‌گیری است.

تحقیقات انجام‌شده روی افراد مختلف نشان می‌دهد، بازده مطالعه در دانش آموزان بسیار متفاوت است. بررسی علل این تفاوت‌ها، نشان داده علت اصلی این امر آن است که برخی دانش آموزان از فنون و مهارت‌های لازم برای مطالعه آگاهی دارند و آن‌ ها را نیز به کار می‌برند، در حالی که اغلب آن‌ ها از مهارت‌های لازم آگاهی ندارند یا اگر اطلاع دارند از آن‌ ها استفاده نمی‌کنند و به اهمیت کاربرد آن واقف نیستند.

یکی از مهم‌ترین این مهارت‌ها استفاده مفید از زمان یا همان «برنامه‌ریزی» است. هدف از برنامه‌ریزی، تحت کنترل درآوردن زمان و استفاده مفیدتر از آن است. فرد با برنامه‌ریزی صحیح می‌تواند به میزان قابل توجهی در وقت صرفه‌جویی کند و از وقت‌های اضافه نیز برای انجام کارهای موردعلاقه خود مانند گردش با دوستان یا تماشای فیلم استفاده کند. هدف از برنامه‌ریزی هم جلوگیری از انباشتگی دروس، عقب ماندن از کارها، یاس و دل‌زدگی از کار و درس و نبود اعتمادبه‌نفس است که وجود چنین مواردی به اضطراب و فشار بر حافظه منجر خواهد شد.

1. تعریف برنامه‌ریزی

برنامه‌ریزی، فعالیتی مستمر و منطقی است که در آن‌هم مقصد (هدف) و هم بهترین راه رسیدن به هدف تبیین شده است. کیانی (۱۳۸۹) اصولی برای برنامه‌ریزی صحیح ‌به این شرح مطرح ‌کرده‌است:

– اصول برنامه‌ریزی

۱٫ خودشناسی: قبل از برنامه‌ریزی ‌یک‌بار خود را مرور کنید. ببینید توانایی‌ها و محدودیت‌های شما کدم‌اند، نقاط ضعف و قوّت شما در کجاست مثلاً چه قدر درگذشته آدم بااراده‌ای بوده‌اید؟ چقدر حاضرید لذّت‌ها و تفریحات آنی و مقطعی را برای رسیدن به یک امتیاز دراز مدّت و همیشگی به تأخیر بیندازید و یا نادیده بگیرید.

۲٫ واقع‌بینی: اگر می‌خواهید با برنامه‌ریزی تحصیلی به‌پیش بروید، معنایش این نیست که برنامه های شما باید تماماً درس، مشق، مطالعه و تست باشد. بلکه شما با برنامه‌ریزی زندگی می‌کنید. لذا فهرستی از کارهای روزانه خود را که حتماً باید انجام دهید تهیّه و سعی کنید آن را در برنامه‌ خود بگنجانید.

۳٫ فرد محوری: هر کس برای خود برنامه‌ریزی می­ کند؛ یعنی برنامه‌اش با توجه به عادات، ویژگی‌های شخصیتی و اهداف خودش تنظیم‌شده است و نمی‌توانیم از روی آن برنامه کپی بگیریم و یا این‌که نمی‌توانیم به مشاور یا معلّم راهنما بگوییم که یک برنامه تحصیلی به من بدهید. مشاور می ­تواند به شما کمک کند که در تنظیم برنامه چه نکاتی را رعایت کنید و یا انگیزه شمارا افزایش دهد و یا در هدف­گذاری به شما کمک کند ولی نمی­تواند یک برنامه برای شما بنویسد و از شما بخواهد به آن عمل کنید.

۴٫ ایمان به برنامه و مثبت اندیشی: روان­شناسان می­گویند رفتار شما از افکار شما سرچشمه ‌می‌گیرد اگر مثبت فکر کنید رفتار شما نیز در همان جهت است. اگر غزل یأس و ناامیدی بخوانید وضع کاملاً متفاوت است.

۵٫ واحد زمانی، هر برنامه­ای با توجه به هدفی که برای آن پیش‌بینی شده است نیازمند تعریف واحد زمانی است. هر برنامه را باید در ظرف زمان قرار دهیم این ظرف، گاهی روزانه، هفتگی، ماهانه و گاهی سالانه است.

۶٫ خلاقیت، اگر می‌خواهیم یک برنامه‌ریزی مؤثر و مطلوب داشته باشیم، باید قدرت خلاقیت خود را افزایش دهیم. خلاقیت یعنی توانایی تولید یک فکر جدید و یا به وجود آوردن شی جدید. برنامه­ ریزان خلاق دارای این ویژگی­های می­باشند: ۱- همیشه فکر خود را باز نگه می­دارند. ۲- قدرت ابتکار دارند ۳-قدرت تخیل دارند. ۴- افراد خلاق انعطاف‌پذیرند.

۷٫ ارزیابی مستمر، قرار نیست برنامه­ای که برای خودتنظیم می­کنیم، همیشگی باشد بلکه لازم است که در پایان یک دوره (مثلاً یک هفته) برنامه را ارزیابی کرده و اگر لازم باشد، اصلاحات لازم را اعمال نماییم (سیف،۱۳۸۹).

۸٫ اراده قوی و پشتکار، آنچه مهم است اراده قوی در پیمودن راه و پشتکار و تحمل سختی‌هاست.

– عوامل موفقیت در برنامه

۱- عوامل درونی: یعنی همه آنچه به خود فرد بازمی‌گردد؛ مانند میزان اعتقادی که به برنامه و هدف دارد، میزان اعتمادبه‌نفس دانش ­آموز، میزان توانایی‌های ذهنی و هوشی دانش ­آموز، میزان بهره­ مندی از سلامت جسمانی، خود پنداره‌ی مثبت، میزان اطلاعات و مهارت برنامه­ ریزی.

۲- عوامل بیرونی: علاوه بر تلاش فرد عواملی دیگر نیز می ­تواند بر موفقیت برنامه تأثیر بگذارد که عبارت‌اند از: خانواده، مدرسه و دوستان و … .

• گام­های برنامه‌ریزی

برای داشتن یک برنامه­ ریزی صحیح و مناسب باید از مراحل زیر عبور کرد:

گام اول – تعیین نوع برنامه

برنامه­ ریزی بهترین وسیله برای مرتب کردن، سازمان دادن امور و نهایتاًً خود نظم‌بخشی است. برنامه­ ریزی صرفاً یادداشت کردن کارهای روزانه نیست بلکه تکنیکی است که به وسیله آن ‌می‌توان با مدیریت زمان و چینش درست‌کارها بهتر به اهداف پیش‌بینی شده رسید. لذا متناسب با حجم تکالیف و هدف­هایی که داریم برنامه در قالب‌های زیر ریخته می‌شوند:۱- روزانه ۲- هفتگی ۳ – ماهانه ۴- فصلی ۵ – سالانه.

گام دوم- تعیین روش برنامه

الف) برنامه زمان (ساعت) محور: یعنی ابتدا ساعات روزانه­ی خود را تنظیم کنید و سپس هر درس را در داخل آن ساعات قرار دهیم.

ب) برنامه تکلیف محور: در این نوع برنامه‌ریزی ابتدا دروسی را که باید بخوانیم مبنا قرار می­دهیم و سپس زمان مناسب برای هر درس را پیش ­بینی می­کنیم.

گام سوم – تهیه­ فهرست از فعالیت‌های روزانه

قبل از این‌که دست‌به کار شوید ابتدا کارها و فعالیت‌هایی را که می‌بایست انجام دهید را فهرست کنید.

گام چهارم- تعیین مدت‌زمان برنامه

اگر قرار باشد ما برنامه زمان محور یا تکلیف محور را برگزینیم درهرصورت باید بدانیم برای انجام اموری که فهرست کرده­ایم به طور متوسط در روز چه قدر وقت نیاز داریم.

گام پنجم – اولویت‌بندی و تعیین انجام کارها

منظور از اولویت‌بندی، تعیین درجه اهمیت تکالیف است. این درجه‌بندی می‌تواند از ۱ تا ۵ باشد. مثلاً برای دانش آموزان اولویت، دروس مدرسه است و بهتر است محور برنامه مطالب درسی همان روز و روز بعد باشد و باقی‌مانده‌ اوقات را باید به سایر امور اختصاص داد. اگر در درسی ضعف داریم و یا برای ما، دشوارتر است، باید ساعات بیش­تری را به آن درس اختصاص دهیم و بعضی دروس نیز زمان کم­تری را می‌طلبد.

گام ششم – تهیه­ جدول برنامه

برای این کار اول باید روش برنامه خود را معلوم کنید که آیا زمان محور است یا تکلیف محور؛ یعنی از روش تابع زمان پیروی می­کنید و یا از روش تابع تکلیف می­خواهید استفاده کنید.