جنگجو-استراتژیست

همکار – استراتژیست

استراتژیست

جنگجو

همکار

سبک نفوذ یک شخص مجموعه منسجمی از استراتژی هایی است که او در کوشش ، برای نفوذ بر دیگران در محیط کاری آنها را انتخاب می کند . انتخاب واقعی استراتژی ها و سبک نفوذ احتمالاٌ به ماهیت موقعیت کاری و نقش فرد در آن بستگی دارد ، بنا بر این نفوذ شخص شامل انتخاباتی است که با موقعیت تناسب دارد . ویژگی های فردی نیز بر سبک نفوذ اثر می گذارد . در واقع خیلی احتمال دارد که شخصیت فرد ، ارزش ها و نگرش های فرد ، نقش داشته باشند . به هر حال توصیف سبک نفوذ شخص تصویر کاملی از استراتژی هایی را می دهد که فرد در یک مجموعه شرایط خاص استفاده می کند . سبک نفوذ فرد یک موقعیت خاص است و بنا بر این احتمال دارد که بر طبق شرایط تغییر کند ، این پیشنهاد می کند , که توجه کلیدی در هنر نفوذ ، مؤثر ، توانایی برای درک موقعیت است و انعطاف پذیری و تناسب با آن را توجیه می کند . ( manning and Robertson , 2003 , 13-14 )

در تحقیقی دیگر که شامل ۷۱ شرکت کننده که در دوره هایی در مورد مهارت های مذاکره و نفوذ آموزش دیده بودند که آنها هم استراتژی نفوذ و پرسشنامه مهارت مذاکره را کامل کرده اند ، امکان بررسی روابط بین نمرات این دو مجموعه متغیر وجود داشت ، نتیجه گیری های اصلی که از این تحقیق بوجود می آید عبارتند از :
۱- بعد فرصت طلب – استراتژیست :
که تمایلات و گرایش استراتژیست ها برای نشان دادن سطوح نسبتاٌ بالای وضوح بخشیدن به نکات اصلی است و تمایلات فرصت طلبانه نسبتاٌ پایینی در این مرحله را دارا می باشند .
۲- بعد فرصت طلب : استراتژیست ، مربوط به تفاوت ها در نگرش به فرایند مذاکره می باشد ، خصوصاٌ استراتژیست ها تمایل به داشتن نمرات نسبتاٌ بالاتر در سراسر کل فرایند دارند . خصوصاٌ در رابطه با مرحله آماده سازی و هم مرحله ی خاتمه در حالی که فرصت طلبان دارای نمرات پایین تر در سراسر فرایند می باشند ، خصوصاٌ در رابطه با هم مرحله آماده سازی و هم مرحله خاتمه .
۳- بعد همکار – جنگجو : بعد همکارها تمایل به نشان دادن سطح نسبتاٌ بالایی از انعطاف پذیری به سمت برنده برنده دارند و جنگجویان سطوح نسبتاٌ پایین در این زمینه دارند .
۴- بعد همکار – جنگجو : بعد همکار ها تمایل به نمرات بالا در سراسر فرایند را دارند ، خصوصاٌ در رابطه با مرحله ی حرکت به سمت دست یابی به توافق ، در حالی که جنگجو ها دارای نمرات نسبتاٌ‌ پایین تر در سراسر فرایند مذاکره را دارند خصوصاٌ در مرحله حرکت به سمت دست یابی به توافقات : ( manning and Robertson , 2003 , 62 ‌ )
هدایت امواج موزون مذاکره :
مذاکرات تجاری مطلوب متضمن پایین آمدن سطح جاه طلبی های هر دو رقیب تا سطحی می باشد که برای طرفین قابل قبول باشد . معمولاٌ بن بست ها در مذاکرات با زمان های متفاوت زمانی اتفاق می افتد که هر دو طرف جاه طلبی های زیادی داشته و بر اطراف خود شدیداٌ پافشاری نمایند . اگر چه مذاکرات موفقیت آمیز می توانند بدون رسیدن بن بستی بر سر مسئله معینی برگزار گردند اما مذاکرات تجاری بسیار مهم ، حداقل اگر طرفین مذاکره جاه طلبی های شدید خود را دنبال نمایند به یک بن بست یا بن بست های بیشتری می رسند .
زمانی که مذاکرات به بن بست می رسند ، مسئله حفظ سطح جاه طلبی های زیاد شکل حاد تری به خود می گیرد . اگر مذاکرات قرار است به نتیجه ای موفقیت آمیز برسند ،‌ بن بست بایست از طریق سازش یا دادن امتیاز شکسته شود و اگر یکی از سطح جاه طلبی های خود در برهه ای بحرانی بکاهد ، طرف دیگر مذاکره می تواند موفقیت زیادی را به صورت امتیازاتی که بیشتر از آنچه برای شکستن بن بست لازم است بدست آورد و به ادامه مذاکرات بپردازد به عبارت دیگر ،‌هنگام رسیدن به بن بست ، هر مذاکره گر باید سازش ها و امتیازات بالقوه ای را که می تواند به شکست منتهی گردد مد نظر بگیرد .
اگر مذاکره گر از سطح جاه طلبی های زیادی برخوردارنیست ، او می تواند امتیاز انحصاری قائل شود ، به این صورت که امتیازی را که بیشتر از آنچه برای شکستن بن بست لازم است پیشنهاد کند . ( هاریس ، ۱۳۷۷ ، ۲۳-۲۲ )
تاکتیک های اساسی در مذاکره :
این تاکتیک های اساسی مذاکره گر را قادر می سازد که در مذاکرات پیشرفت معقولی داشته باشد . در عین حال که مهارت های پیچیده تری که فقط از طریق تجربه و تمرین های مستمر در فرد به وجود می آید را توسعه دهد . به کار گیری این تاکتیک ها می تواند اهداف مورد نظر را برآورده سازد و ما را در مقابله با تلاش های رقیب یاری می رساند . این تاکتیک ها شامل اعمالی هستند که شما را در دستیابی به استراتژی های خاصی توانمند می سازند .
۱- ایجاد وقفه در مذاکره :
شما باید مایل و قادر باشید که به منظور دستیابی به هدفی خاص و یا برای تعیین پذیرش رقیبتان نسبت به آن هدف وقفه ای در مذاکرات ایجاد نمایید . در بسیاری از مواقع تنها راهی که می تواند سطح انعطاف پذیری رقیبتان را در مورد مسئله ای خاص مشخص نماید قطع عمد ی مذاکرات است زمانی که شما تصمیم می گیرید این تاکتیک را به کار بندید باید نفس عمیقی بکشید ، محتاطانه عمل نمایید و منتظر حرکت بعدی رقیبتان باشید . جلوگیری از ادامه مذاکره بعضی مواقع باعث می شود که طرف مقابل عکس العمل شدیدی نشان دهد . ( هاریس ، ۱۳۷۷ ،‌ ۳۰ )
اگر احساس می کنید که طرف دیگر نیاز زیادی به پایان دادن معامله دارند وقفه ممکن است امتیازاتی را به بار آورد . ( H.Buskirk and D.Buskirk , 1992 , 323 )
بهترین دفاع در مقابل تاکتیک های متقابل وقفه دائمی ، توجه نکردن به آن است . ( هاریس ، ۱۳۷۷ ، ۳۱ )
۲- حفظ آبرو در مذاکرات غیر رسمی :
یکی از مؤثرترین تکنیک ها در مذاکرات که اغلب اوقات نادیده گرفته می شود ، تاکتیکی است که در مذاکرات غیر رسمی به کار گرفته می شود . این تاکتیک دقیقاٌ در بر گیرنده ی آن چیزی است که از نامش پیداست : مذاکرات غیر رسمی در میان مذاکره گران گروه هایی مختلف ، بیرون از جلسات رسمی مذاکره ، بعضی از مذاکره گران بسیار مجرب در تجارت اعتقاد را سخی دارند که بیشتر از طریق ارتباطات غیر رسمی ،‌ تا هر گونه تاکتیک دیگر ، در مذاکره می توان به امتیازات زیادی دست یافت و بن بست های بیشتری را از بین برد .
افرادی که درگیر ارتباطات غیر رسمی هستند اساساٌ باید دارای ۲ ویژگی باشند .
الف : آنها باید خود را به عنوان فردی قابل اعتماد و معتبر بدانند .
ب : آنها باید در تصمیماتی که با تیم مذاکره مقابل گرفته می شود به معنای واقعی اختیار داشته باشند و یا حد اقل به طور جدی بر آنها تأثیر بگذارند . ( هاریس ، ۱۳۷۷ ، ۳۲ )
۳- اقدام به حمله :
یکی از تاکتیک های اساسی تر و با ارزش تر در مذاکره ، حمله کردن است . حمله کردن به معنای گرفتن نیروی حرکت و ایجاد مانع برای رقیب به منظور عدم دستیابی به اهدافش می باشد ، که باید در اسرع وقت و با تنظیم زمان صورت بگیرد . از جمله ی تاکتیک های مناسب ، حمله ، تمرکز بر نقاط ضعف رقیب است سعی باید کرد که در قوی ترین موقعیت اقدام به حمله کنید و به رقیب فرصت آغاز حمله را ندهید و قبل از وارد نمودن ضرری جدی ، شروع حمله را از آن خود نمود . بنا بر این ، عکس العمل های مذاکره کننده ی طرف مقابل ممکن است آزرده شدن خاطر، به بن بست رسیدن مذاکره ، عمل کردن از موضع قدرت ، حفظ خونسردی و محتاط بودن و یا تغییر دادن مسیر مذاکره به سویی دیگر باشد . ( انواری رستمی ، ۱۳۸۲ ، ۹۴ )
برای استفاده مؤثر از این تاکتیک ، لازم است زمانی که توانایی گرفتن نیروی حرکت طرف مقابل مذاکره و حفظ آن وجود دارد این اقدام صورت گیرد ( حسینی ،‌ ۱۳۸۳ ، ۳۵ )
تاکتیک های متقابل در برابر پیشی جستن درحمله به شرح زیر است :
الف : در موقعیت قوی تر اقدام به حمله نمایید .
ب : به رقیب فرصت دهید که نخست برای مدت کوتاه و موقتی دست به حمله بزند و سپس قبل از آنکه ضرری جدی شما را تهدید نماید ، این موقعیت را از آن خود بکنید .
۴-حمله غافلگیرانه :
اگر چه تعاریف بسیاری در زمینه تاکتیک غافلگیری وجود دارد ، اما شاید بهترین و اساسی ترین تعریف ، هر گونه مانور در مذاکرات می باشد که تغییرات ناگهانی و غیرمترقبه ای در مورد رقیب ایجاد می نماید.
این تاکتیک شامل اقداماتی متهورانه است برای قرار دادن معامله در جایگاهی برتر طرح ریزی می شود . خلاصه ای از روش های مؤثر به کار گیری این تاکتیک به شرح زیر است :
الف : عصبانیت آنی
ب : تغییر غیر قابل پیش بینی و آشکار در زیر و بم صدا .
ج : تغییرات از قبل تعیین شده در مذاکره گران
د : تغییر کلی و غیر مترقبه در موضوع و مرکز توجه در اواسط مذاکرات و یا بعد از وقفه ای کوتاه
ه : ابزار غیر مترقبه احساسات ، یا معرفی موضوعی احساسی در مذاکرات .
و : به بن بست کشاندن ناگهانی مذاکرات برای مدتی کوتاه یا طولانی تر .

اینگونه اشخاص حقوقی با رعایت مقررات عمومی و قوانین ثبتی از قبیل قانون ثبت شرکتهای تجارتی و آئین نامۀ ثبت انجمن ها و مؤسسات غیرتجارتی مثل انجمن فرهنگی، جمعیت خیریه، حزب سیاسی، شرکت تجارتی و امثال اینها، تشکیل می شوند. این اشخاص دارای حقوق و تکالیفی هستند که قانون این حقوق و تکالیف را معین کرده است. این اشخاص در یک دسته بندی بر دو قسم هستند.
۱ـ ۲ـ شرکتهای تجاری
شرکت تجارتی در قانون تجارت تعریف شده است. بعضی در تعریف شرکت تجارتی چنین گفته اند: «شرکت تجارتی یا شرکت بازرگانی، شرکتی است که بین دو یا چند نفر، به منظور تحصیل سود، با نام مخصوص، تحت عنوان یکی از شرکتهای مذکور در قانون تجارت با رعایت مقررات مربوط، تشکیل و به ثبت داده شود». ^[۱۶۷]
بعضی دیگر شرکت تجارتی را بدین گونه تعریف نموده اند: «شرکت تجارتی عبارت از آن است که به موجب قرارداد دو یا چند نفر هر یک مقداری سرمایه می گذارند و با آن عملیات تجارتی انجام می دهند و سود و زیان حاصله را تقسیم می کنند». ^[۱۶۸]
در تشکیل شرکتهای تجاری مثل سایر عقود و قراردادها باید شرایط عمومی صحت عقود موضوع ماده ۱۹۰ قانون مدنی رعایت شود و علاوه بر آن، شرایط اختصاصی دیگری از قبیل وجود شرکاء، همکاری شرکاء، سرمایه گذاری، اشتغال به معاملات تجاری، تقسیم سود و زیان برای شرکتهای تجاری وجود دارد. شرکتهای تجارتی خود نیز به چهار نوع تقسیم می شوند که عبارتند از شرکتهای سرمایه، شرکتهای شخص، شرکتهای مختلط و شرکتهای تعاونی. ماده ۲۰ قانون تجارت، شرکتهای تجارتی را به هفت قسم، تقسیم کرده است:

۱ـ شرکت سهامی ۲ـ شرکت با مسئولیت محدود ۳ـ شرکت تضامنی ۴ـ شرکت مختلط غیرسهامی ۵ـ شرکت مختلط سهامی ۶ـ شرکت نسبی ۷ـ شرکت تعاونی
بر اساس ماده ۵۸۳ قانون تجارت: «کلیه شرکتهای تجارتی مذکور در این قانون شخصیت حقوقی دارند». بنابراین هنگامی که شرکت تجاری با رعایت کلیه تشریفات قانونی به ثبت رسید و مراتب در روزنامه رسمی آگهی شد. چنین شرکتی واجد شخصیت حقوقی می شود و تابع مقررات خاصی می گردد.
۲ـ۲ـ مؤسسات غیرتجاری
اینگونه مؤسسات از اجتماع دسته ای از اشخاص تشکیل می شوند که منظور آنها انجام عملیات غیرانتفاعی می باشد. مانند مؤسسات خیریه، احزاب سیاسی و مؤسسات حقوقی و امثال اینها. به موجب ماده ۵۸۴ قانون تجارت: «تشکیلات و مؤسساتی که برای مقاصد غیرتجارتی تأسیس شده یا بشوند از تاریخ ثبت در دفتر ثبت مخصوصی که وزارت عدلیه معین خواهد کرد شخصیت حقوقی پیدا می کنند».
شرایط ثبت این مؤسسات به موجب نظامنامه وزارت دادگستری می باشد و مؤسسات غیرتجاری همانند مؤسسات تجاری پس از ثبت در اداره ثبت شرکتها یا ادارات ثبت، اعلام ثبت آنها در روزنامه رسمی برای اطلاع عموم مردم آگهی می شود.
ب ـ حقوق و تکالیف اشخاص حقوقی
پس از اینکه مختصراً با ابعاد شخصیت حقوقی، آشنا شدیم به این نکته حائز اهمیت می بایست اشاره کنیم که اشخاص حقوقی می توانند مانند اشخاص طبیعی در حدود اساسنامۀ خود دارای هر نوع اموال و حقوق مالی بشوند و هر گونه عمل و تعهدی را عهده دار شوند. اشخاص حقوقی تنها حقوق و وظایفی را که اختصاص به انسان دارد، و بطور طبیعی قابلیت برخورداری از آن را دار نمی باشند، نمی توانند کسب کنند. ماده ۵۸۸ قانون تجارت در این باره مقرر داشته: «شخص حقوقی می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قائل است مگر حقوق و وظایفی که بالطبیعه فقط انسان ممکن است دارای آن باشد، مانند حقوق و وظایف ابوّت، بنّوت و امثال ذلک».
هر خسارتی که به شخص طبیعی وارد شود، قابل تصور برای شخص حقوقی نیز می باشد به غیر از خسارت جسمی و روحی و عاطفی، که این نوع خسارت مختص انسان است و درباره شخص حقوقی متصور نمی باشد.
بنابراین، هرگاه کارکنان شرکت تجاری، در ساخت کالا یا استعمال علامت تجاری یا عرضۀ نامطلوب کالا تقلّب نمایند و یا در فروشگاهی بطور مکرر دزدی شود یا به انجمن خیریه ای نسبت ناروا وارد شود و یا حریم خصوصی آنها توسط شخص یا اشخاصی نقض شود، مدیران شرکت یا فروشگاه و یا رئیس انجمن به جهت ورود خسارات مادی و معنوی می توانند به نمایندگی از شرکت یا مؤسسه تحت مدیریت خود، در دادگاه صالحه اقامه دعوی نموده و مطالبه خسارت نمایند و دادگاه صالحه به موضوع رسیدگی و حسب مورد، میزان خسارت را مشخص می نماید.
دولتها چه داخلی و چه خارجی از گزند و آسیبهای وارده دیگران ممکن است متحمل خسارت شوند. گاهی دولت داخلی با تصویب قوانین و مقررات جزائی و اعمال آن مقررات و اجرای مجازات، خسارت وارده بر خود را جبران می نماید. بدین طریق که بر طبق قواعد آئین دادرسی کیفری، تعقیب دعوی عمومی به عهده دادستان است و می تواند مجازات متهم به نقض حریم خصوصی دولت را از دادگاه بخواهد. برای مثال؛ کسیکه خود دسترسی به اسناد طبقه بندی شده دولتی را نداشته ولی با توسل به اعمالی، به آن اسناد دسترسی پیدا می کند، در این صورت به نظر می رسد که حریم خصوصی دولت توسط شخص خاطی نقض گردیده و دولت می تواند از حیث جنبه مجرمانه موضوع، آنرا تحت تعقیب کیفری قرار دهد. علاوه بر پیگیری قضیه از طریق جزائی، دولتها مطابق قواعد حاکم بر مسؤولیت مدنی این حق را دارند تا خسارت و زیانهای مادی و معنوی وارد شده بر خود را از طریق دادگاهها مطالبه کنند و دادگاه می تواند به نفع شخص حقوقی حکم به جبران خسارت نماید.^[۱۶۹]
البته مؤسسات عمومی موضوع حقوق عمومی نیز می توانند زیان وارد بر خود که ناشی از نقض حریم خصوصی آنها بوده را مطالبه نمایند. مانند آنکه آموزش و پرورش یا دادگستری یک شهر یا شهرداری، نسبت به خسارات مادی و معنوی وارد بر خود می توانند، تقاضای خسارت نمایند. یک دستگاه دولتی نمی تواند خسارت وارد شده بر تمام اعضاء و کارکنان خود را که بطور غیرمستقیم خسارت دیده اند مطالبه نماید. بطور مثال اداره آموزش و پرورش یا شهرداری به نمایندگی از تمامی معلمان یا کارمندان شهرداری نمی تواند ادعای خسارت نماید. مگر آنکه هر یک از معلمان یا کارمندان شهرداری با اقامه دعوی مجزا، بتوانند به تنهایی اثبات کنند که بطور مستقیم به شخص آنها آسیب وارد شده است. این امر، بخصوص در رویۀ قضایی ما، که از سابقه ای برخوردار نیست دشوار به نظر می رسد. ^[۱۷۰]
دولتهای خارجی نیز در صورتیکه حریم خصوصی شان توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی، نقض شود می توانند مطالبه خسارت نمایند. البته صدور حکم بر خسارت در این قبیل موارد در صلاحیت مراجع قضائی بین الملی است و نیز در صورتیکه دو دولت رو در روی هم قرار گیرند، می توانند بر سر تعیین خسارت توافقاتی انجام دهند و یا متوسل به شیوه های جبران خسارت شوند که در آتیه به آنها پرداخته خواهد شد.
ج ـ انواع شیوه های جبران ضرر به اشخاص حقوقی
پیش تر گفتیم که جبران زیان به معنای بازگرداندن ارزش از بین رفته به حیثیت، اعتبار و دارایی خسارت دیده است. برای تحقق جبران زیان، اصولی لازم است. از جمله، اصل لزوم جبران کامل ضرر، اصل لزوم مناسب بودن شیوه های جبران با ضرر وارده. همچنین اهدافی جهت تعیین شیوه های جبران ضرر مورد توجه قرار دارد که به این مسائل در مبحث اول این فصل پرداخته شد و اصول و اهداف مذکور توضیح داده شد.
در بحث انواع شیوه های جبران ضرر، تفاوتی میان اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی وجود ندارد.
و همان شیوه های جبران مالی و غیرمالی که در گفتار دوم این مبحث برای اشخاص حقیقی گفته شد برای اشخاص حقوقی نیز تسری دارد منتهی نحوه و چگونگی اجرای این شیوه ها با هم متفاوت است.
۱ـ شیوه های جبران مالی ضرر
اشخاص حقوقی موضوع حقوق عمومی که شامل دولتها اعم از داخلی و خارجی و مؤسسات عمومی می شوند، هنگامی که حریم خصوصی آنها توسط دیگران اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نقض شود. مطابق قواعد حاکم بر مسئولیت مدنی، می توانند علیه ناقضین حریم خصوصی طرح دعوی کنند و خسارت وارد آمده را بصورت «مال» مطالبه نمایند. برای مثال، اگر کارمندی وجوه و یا اموال متعلق به دولت که بر حسب وظیفه به وی سپرده شده است را به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید، بعنوان مختلس تحت تعقیب جزائی قرار می گیرد و دادستان بعنوان مدعی العموم علیه وی کیفرخواست صادر کرده و دادگاه علاوه بر تعیین مجازت، وی را به رد وجه یا مال مورد اختلاس محکوم خواهد کرد. در این مثال، قانونگذار ایرانی در ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۵ آذر ۱۳۶۷، جبران خسارت مالی زیان دیده را در ضمن حکم جزائی پیش بینی کرده است.
شاید این تصور وجود داشته باشد که دولت، فاقد حریم خصوصی است و از این روی، نقض حریم خصوصی دولت موضوعاً منتفی است. در پاسخ باید گفت درست است که دولتها زائیده ملتها هستند و در واقع نماینده ملتها محسوب می شوند و بعنوان وکیل آنها در امور مملکتی رفتار می کنند، اما همواره مسائل و موضوعاتی وجود دارد که به امنیت ملی دولتها مربوط می شود و دسترسی به آن موضوعات و اطلاعات برای افراد دیگر مجازنمی باشد و یا اینکه اموالی که در تصرف دولت است، اموال عموم جامعه بوده ودولت بعنوان امین اموال است و کسی حق ندارد بدون مجوز قانونی، آن اموال را تصاحب یا تلف یا استعمال نماید. بنابراین افرادیکه به اطلاعات طبقه بندی شده و یا اموال عمومی تعرض کنند، در واقع به حریم خصوصی دولت تجاوز کرده و دولت حق دارد، علیه آنها اقامه دعوی نماید، و خسارت مادی یا معنوی دریافت کند.
خسارت وارد بر دولتهای خارجی نیز باید به طریق مناسب جبران شود و تعیین میزان و نحوۀ جبران، بستگی به نظر دادگاه و یا مقام رسیدگی کننده دارد. ایراد خسارت بر دولتهای خارجی بوسیله اشخاص حقیقی یا حقوقی نیز در صحنه بین المللی، موجب مسئولیت مدنی دولت متبوع آنان می شود. خسارت وارد بر یک دولت ممکن است بصورت نقض حریم خصوصی اتباع آن دولت بوسیله دولت یا اتباع دولت دیگر باشد و یا بی احترامی و اهانت به دولت، مردم، پرچم، علائم رسمی، نمایندگان سیاسی، نقض تمامیّت ارضی، دریایی و هوایی، توقیف و بازدید کشتی یا هواپیما و یا حمله به آن.
بدون شک اصل جبران خسارت بر این قبیل خسارتها نیز حاکم است و دولت یا سازمانی که عامل خسارت بر دولت دیگر، بطور مستقیم یا از طریق اتباع و یا کارکنان خود شده، مسئولیت بین المللی پیدا می کند و اگر خسارت به نحو مناسب جبران نشود، علاوه بر مغایرت آن با اصل عدالت و انصاف و منطق حقوقی، موجب اختلال در نظم بین المللی و جنگ و درگیری بین کشورها و از بین رفتن صلح و امنیت بین المللی می شود. این امر مورد قبول دکترین حقوقی و رویۀ قضایی بین المللی است. دیوان بین المللی دادگستری در قضیۀ کارخانه «کُرزُف» در رأی مورخه ۱۳ سپتامبر ۱۹۲۸ اعلام نموده که این یک اصل حقوقی بین المللی و حتی یک اصل کلی حقوقی است که هرگونه تجاوز و تعدی نسبت به یک تعهد، الزام به جبران آنرا شامل می شود.^[۱۷۱]
البته جبران خسارت وارد بر دولت از پیچیدگی خاص برخوردار است. زیرا هر دولت به ضوابط و مقررات خاص خود استناد می نماید و تعیین قانون حاکم و اعمال آن بر دادگاه، کار آسانی نیست. اما، جبران خسارت در نظام بین المللی بعنوان یک اصل پذیرفته شده، و تعیین میزان خسارت و چگونگی جبران آن برعهدۀ دادگاه یا دیوان داوری نهاده شده است.
با تدقیق نظر در آراء صادره از مراجع قضایی بین الملی در تعیین خسارت مالی، می توان به موارد زیر اشاره کرد.
در ماه فوریه ۱۸۵۵ عده ای از اتباع هلند در ونزوئلا، مورد حمله گروهی تظاهر کننده قرار گرفته و خسارات جانی و مالی شدیدی به آنها وارد گردید، دولت هلند این حادثه را با اطلاع قبلی مقامات پلس ونزوئلا دانست و به آن دولت اعتراض نمود و سرانجام دولت مزبور، مبلغ دویست هزار فلورن بابت خسارت مالی و روحی وارد به اتباع هلند به آن دولت پرداخت و مأمورین متخلف را تسلیم دادگاه کرد.
در سال ۱۹۲۴ مأمور کنسولی آمریکادر تهران بنام «ایمبوری» به قتل رسید و دولت ایران مبلغ شصت هزار دلار به عنوان خون بهای او به دولت آمریکا پرداخت نمود.
در سال ۱۸۷۲ «وان بوکلن» تبعۀ آمریکا در هائینی بطور غیرقانونی بازداشت شده بود، با فشار دولت آمریکا، آن شخص آزاد شد و دولت آمریکا بابت خسارت وارده تقاضای ۱۱۳۰۰۰ دلار نمود. ^[۱۷۲]
اشخاص حقوقی موضوع حقوق خصوصی مانند شرکتهای تجاری و یا مؤسسات غیرتجاری نیز در صورتیکه به حریم خصوصی آنها خللی وارد آید و ارکان مسئولیت مدنی وجود داشته باشد، می توانند خسارت و زیانهای مالی وارده را مطالبه کنند. برای مثال؛ اگر اطلاعات مربوط به پروژه یک شرکت تجارتی توسط یکی از کارمندان آن شرکت و یا شخص دیگری خارج از شرکت، با نفوذ به سیستم کامپیوتری آن افشاء شود و از این بابت شرکت دچار خسران گردد. شرکت می تواند در صورت وجود ارکان مسئولیت علیه افشاء کنندگان اطلاعات مذکور، اقامه دعوی نماید و خسارت مالی خود را دریافت کند.
شرکتهای تجاری و مؤسسات غیرتجاری برای دریافت خسارت مالی در مقایسه با اشخاص حقیقی برای دریافت خسارت مذکور، تفاوت چندانی ندارند و می توان در این باره به قسمت «الف» گفتار دوم همین فصل مراجعه نمود.
۲ـ شیوه های جبران غیرمالی ضرر
شیوه های جبران غیرمالی ضرر در خصوص نقض حریم خصوص اشخاص حقوقی موضوع حقوق خصوصی چندان تفاوتی با شیوه های جبران غیرمالی ضرر در اشخاص حقیقی ندارد و در بسیاری موارد با یکدیگر مشابه هستند و چون در گفتار دوم مبحث اول این فصل به آنها اشاره شده است در اینجا از تکرار مجدد خودداری می شود.
اما متداولترین شیوه جبران خسارت غیرمالی ضرر بر اشخاص حقوقی موضوع حقوق عمومی یعنی دولت (منظور دولت داخلی) حکم به مجازت عامل خسارت است و در پاره ای موارد انتشار حکم محکومیت خاطی در رسانه های عمومی و نشریات می باشد.
در مورد جبران خسارتها و زیانهایی که بطور مستقیم از سوی یک دولت بر دولت دیگر وارد می شود، شیوه هایی چون، معذرت خواهی کتبی یا شفاهی، اظهار تأسف، احترام به پرچم و علائم رسمی دولت خسارت دیده، اعزام هیأت فوق العاده، تنبیه مرتکب عمل خلاف حقوق، تعهد به اینکه در آینده نظیر واقعه تکرار نخواهد شد، استفاده می شود که به آنها اشاره می شود.
۱ـ۲ـ معذرت خواهی کتبی یا شفاهی
هنگامیکه حریم خصوصی دولتی توسط دولت دیگر نقض می گردد، وظیفه دولت خاطی است که خسارات وارد شده را به طریقی جبران کند، تا از مناقشات بعدی احتراز شود. معذرت خواهی کتبی یا شفاهی دولت عامل خسارت از جمله شیوه هایی است که می تواند به ترک مخاصمه کمک کند. مثالهایی عملی در جهان وجود دارد که مؤید تأثیرگذاری این روش می باشد.
در سال ۱۹۶۷ قرار بود تیم دختران سنگال و الجزیره با یکدیگر مسابقه ای دوستانه در حضور رئیس جمهور سنگال داشته باشند. هنگام ورود دختران الجزیره به زمین بازی، از طرف تماشاچیان حاضر هو شدند، پس از پایان بازی، رئیس جمهور سنگال از سفیر الجزیره معذرت خواهی نمود و روز بعد در کنگرۀ حزب سوسیالیست عمل زشت تماشاچیان را نسبت به تیم میهمان شدیداً تقبیح نمود. ^[۱۷۳]
در سال ۱۹۵۳ در قضیۀ «برمن» بین آلمان و اتازونی به علت اظهارات تند و توهین آمیز یک قاضی آمریکایی نسبت به رژیم آن روز آلمان، وزیر خارجه آمریکا ضمن انتقاد از عمل قاضی آمریکایی، کتباً از دولت آلمان عذرخواهی نمود.
۲ـ۲ـ اظهار تأسف
یکی دیگر از روش های جبران خسارت غیرمالی وارده بر دولتها، اظهار تأسف دولت عامل زیان است. بعنوان مثال، در سال ۱۸۸۵ یکی از اتباع امریکا در حین عبور از کشور انگلستان بدون دلیل قانونی از طرف پلیس توقیف و زندانی شده، دولت آمریکا برای جبران خسارت وارده از انگلیس خواست تا رسماً ابراز تأسف کند. ^[۱۷۴]
۳ـ۲ـ تنبیه مرتکب عمل خلاف حقوق
تنبیه شخصی که باعث و مسبب عمل خلافی شده که باعث نقض حریم خصوصی دولت دیگر گردیده از شیوه ها جبران غیرمالی ضرر محسوب می شود. همان طور که قبلاً اشاره شد، در قضیۀ حملۀ گروهی تظاهر کنندگان در ونزوئلا به عده ای از اتباع هلند در سال ۱۸۵۵، علاوه بر پرداخت خسارت مالی، دولت ونزوئلا مأمورین متخلف در درگیری را تحت تعقیب قرار داد و آنها را به دادگاه معرفی کرد تا عمل خلاف آنها توسط دادگاه بررسی و مجازات قانونی در مورد آنها اعمال شود. ^[۱۷۵]
۴ـ۲ـ احترام به پرچم و علائم رسمی
این روش در مواردی بکار برده می شود که به پرچم یا علائم رسمی یک دولت خارجی بی احترامی شده باشد. در قضیۀ توهین به سفارت فرانسه در برلن در سال ۱۹۲۰، دولت فرانسه درخواست نمود که یک گارد احترام بالباس رسمی به پرچم فرانسه که بر فراز سفارت آن برافراشته شده ادای احترام نمایند. ^[۱۷۶]
۵ـ۲ـ شناسایی عمل خلاف
قبول تخلف از سوی دولتی که ناقض حریم خصوصی دولت دیگر شده از روش های متداول جبران غیرمالی ضرر می باشد. بطور مثال در قضیه توقیف دو کشتی فرانسوی در دریای مدیترانه توسط نیروی دریایی ایتالیا، دیوان داوری لاهه، صرف شناسایی عمل خلاف را به خودی خود مجازات دولت ایتالیا تلقی نمود.
در قضیه تنگه «کورفو» که بین انگلستان و آلبانی پیش آمد، دیوان بین المللی دادگستری اعلام کرد، با اجرای عملیات جمع آوری مین در تنگه کورفو توسط انگلستان، حاکمیت آلبانی نقض شده است ولی شناسایی نقض حاکمیت آلبانی توسط انگلیس، وسیله کافی برای جلب رضایت آن دولت می باشد. ^[۱۷۷]

۱۹,۴۵۶٫۸۰

۵۰٫۳۰%

تالس

۹

۲۱,۹۶۸٫۴۰

۴۹٫۶۰%

فین‏مکانیکا

۱۰

همان‏طور که در جدول بالا مشخص است، شرکت‏هایی مانند بوئینگ، ایرباس، یونایتد تکنولوژی، تالس و فین‏مکانیکا با این‏که جزو سودآورترین شرکت‏های دفاعی هستند اما تنها در حدود ۵۰% سودشان حاصل از فروش تجهیزات دفاعی بوده است و باقی سود‏شان از بخش‏های تجاری غیرنظامی بوده است. برای مثال شرکت بوئینگ هم به تولید هواپیمای غیرنظامی می‏پردازد و هم جنگنده تولید می‏کند. ربات‏ها و سیستم‏های بی‏سرنشین نیز همین‏گونه هستند، هم برای اهداف نظامی تولید می‏شوند و هم برای اهداف غیرنظامی.

۴-۲-۷-۲ نقش مؤسسه در مبادلات فناوری ودجا
در اجرای ماده ۷ قانون تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۸/۵/۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی آموزش و پژوهش جهت ارتقای سطح علوم و فناوری دفاعی و نیل به خودکفایی در صنایع نظامی تشکیل گردیده است: برخی وظایف مؤسسه به شرح زیر است (اساس‏نامه موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی تصویب ۸/۱۰/۱۳۷۰ کمیسیون امور دفاعی مجلس) :
هدایت و هماهنگ نمودن و تأیید اعتبارات مورد نیاز امور تحقیقات صنعتی نظامی نیروهای مسلح و سازمان‌های وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و بهره‌گیری از امکانات تحقیقاتی، آموزشی و صنعتی آن‌ها و پشتیبانی علمی، فنی و اطلاعاتی آن‌ها در زمینه تحقیقات صنایع نظامی.
تهیه و تدوین استانداردهای اقلام و مصنوعات نظامی کشور.
کسب آگاهی از پیشرفت‌های حاصله در صنایع نظامی و شناخت سیستم‌های تسلیحاتی و تجهیزات نظامی پیشرفته در جهان از طریق برقراری ارتباطات لازم با مراکز و مؤسسات اطلاعاتی، علمی، پژوهشی و صنعتی ذی‌ربط در داخل و خارج از کشور.
به‌کارگیری و مصرف درآمدهای اختصاصی حاصله از ارائه خدمات و دستاوردهای تحقیقاتی خود پس از واریز به حساب خزانه و دریافت صد در صد آن‌ها در حدود اعتبارات مصوب با تصویب رییس هیئت‌امنا در جهت گسترش امکانات و توسعه فعالیت‌های موسسه.
همکاری با مؤسسات دولتی و غیردولتی داخلی و خارجی در زمینه آموزش، پژوهش، توسعه و انتقال هرگونه فناوری قابل‌استفاده در صنایع نظامی.
اداره و تأسیس مراکز تحقیقاتی و آموزی و پژوهشکده‌های موجود و مورد نیاز وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سازمان‌های وابسته با رعایت قوانین و مقررات مربوط.
با توجه به ظرفیت قانونی فوق مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی به منظور تقنین مالی و معاملاتی تحقیقات و فناوری دفاعی مبادرت به تنظیم آئین­نامه­ای نموده است که از طرف ستاد کل نیروهای مسلح بعنوان مبنای قانونی مالی در این حوزه برای نیروهای مسلح مورد تأکید قرار گرفته است.
آئین­نامه مالی معاملاتی مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی
برخی از مفاد این آئین­نامه ارتباط نزدیکی با ایجاد زیرساخت‌های فن­بازار دارد در این قسمت ارائه می­گردد:
ماده ۶ – اختراع، اکتشاف و نوآوری‌ای مورد حمایت این آیین‌نامه قرار خواهد گرفت که یک یا چند مورد از موارد ذیل دارا باشد:
۱-۶) قابلیت کاربری دفاعی داشته باشد.
۲-۶) نتایج برجسته و قابل توجهی داشته باشد.
۳-۶) توان دفاعی و امنیتی کشور را افزایش دهد.
۴-۶) قبلاً در کشور به ثبت نرسیده باشد.
۵-۶) در کمیسیون به تصویب رسیده باشد.
فصل سوم آئین­نامه - حقوق و امتیازات مخترعین، مکتشفین و نوآوران
ماده ۷ – حقوق ناشی از اختراع، اکتشاف و نوآوری منحصراً به مخترع، مکتشف یا نوآور تعلق دارد. اگر دو یا چند شخص مشترکاً اختراعی کرده باشند و یا اکتشاف و یا نوآوری داشته باشند، حقوق ناشی از آن‌ها مشترکاً به آنان تعلق خواهد داشت.
تبصره- تعیین سهم هر یک از اشخاص نسبت به حقوق ناشی از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری بر عهده کمیسیون است.
ماده ۸- حقوق مادی ناشی از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری، با صدور معرفی‌نامه و تعیین مبلغ حمایت مادی از طرف کمیسیون برای موسسه از محل صندوق ویژه حمایت از اختراعات پرداخت می‌شود.
تبصره۱- صندوق ویژه حمایت از اختراعات با تأمین میزان مشخصی از بودجه سازمان‌های دفاعی در بودجه سالیانه موسسه ایجاد می‌شود.تعیین میزان بودجه سازمان‌ها و مراجع ذی‌ربط برای تأمین مالی حساب ویژه حمایت از اختراعات بر عهده کمیسیون است.
تبصره۲- تشخیص کمیسیون در خصوص میزان مبلغ حمایت از مخترع، مکتشف و یا نوآور برای صندوق لازم‌الاجرا‌‌‌‌‌‌‌‌‌ است.
ماده۹- در صورتی که اختراع، اکتشاف و نوآوری دارای جنبه نظامی – امنیتی و جنبه غیرنظامی – غیر امنیتی باشد، صاحب اختراع اکتشاف و نوآوری می‌تواند جنبه غیرنظامی- غیر امنیتی آن را طبق قوانین جاری کشور به ثبت برساند مشروط بر اینکه اسرار نظامی- امنیتی،اختراع، اکتشاف و یا نوآوری را افشا ننماید. تشخیص این امر بر عهده کمیسیون می‌باشد.
تبصره ۱- درصورتی‌که اختراع یا اکتشاف و یا نوآوری متضمن تقویت بنیه دفاعی و امنیتی کشور بوده و یا افشاء آن باعث ورود هرگونه خسارات به سیستم و یا توان دفاعی کشور شود بایستی قبل از هرگونه اقدام برای ثبت مراتب به کمیسیون ارجاع گردد.
تبصره ۴- در صورت تشخیص کمیسیون، مبلغی بابت جبران خسارت (بازار عادی یا دو منظوره) به مخترع، مکتشف یا نوآور اعطاء می‌شود.
ماده ۱۰- اختراع، اکتشاف و نوآوری که در سازمان‌های دفاعی حاصل می‌شود حقوق ناشی از آن مشترکاً به سازمان و مخترع یا مکتشف یا نوآور حسب مورد تعلق خواهد گرفت.
تبصره ۱- درصد حقوقی که در این‌گونه موارد به اشخاص حقیقی تعلق می‌گیرد توسط کمیسیون موضوع ماده ۱۳ تعیین می‌گردد. اما میزان آن کمتر از ۱۰% ارزش اقتصادی یا ارزش انحصاری ثبت اختراع، اکتشاف و نوآوری نخواهد بود.
تبصره ۲- در صورتیکه بیش از یک نفر و با نسبت‌های مساوی و یا متفاوت در این‌گونه اختراعات، اکتشاف و یا نوآوری‌ها حق داشته باشند، میزان و نسبت حقوق افراد توسط کمیسیون موضوع ماده ۱۳ تعیین خواهد شد.
تبصره ۳- برای مخترعین، مکتشفین و نوآوران شاغل در سازمان‌های دفاعی به ازاء اختراع، اکتشاف و نوآوری و به میزان تأثیر آن در افزایش توان دفاعی یا امنیتی کشور و ارزش اقتصادی آن علاوه بر حقوق مادی مصرح در این آیین‌نامه ممکن است مواردی نظیر امتیازات ذیل در نظر گرفته شود:
درجه، نشان و ارشدیت
اعطای بورسیه تحصیلی
فرصت‌های مطالعاتی
مزایای مستمر
بازدید از نمایشگاه‌هایی صنعتی و دفاعی خارج از کشور نوع، میزان و نحوه اهداء پاداش و روش انجام آن به تصویب کمیسیون خواهد رسید.
ماده ۱۱- اختراع، اکتشاف و نوآوری که خارج از سازمان‌های دفاعی توسط اشخاص حقیقی و یا حقوقی حاصل می‌شود و کاربرد خاص دفاعی، انتظامی و اطلاعاتی داشته باشد، در ازاء پرداخت ارزش اقتصادی یا ارزش انحصاری کارشناسی شده آن به اشخاص مزبور، به قطب صنایع دفاعی مربوطه واگذار می‌شود. موسسه هماهنگی لازم جهت انتقال اختراع، اکتشاف‌ و نوآوری و پرداخت حقوق مالک آن را انجام خواهد داد.

شبکه های مهاجرتی گسترده در شهرهای زنجان همدان و تهران با عث آشنایی کامل با پتانسیل های این شهر ها شده و مهاجرت را برای بیجاری ها تسهیل می کند.

درخصوص عوامل موثر بر شکل گیری مهاجرت دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. با این وصف یکی از نظریه ها که برای تبیین مهاجر فرستی شهرستان بیجار کاربردی است نظریه ی وابستگی است.
بنابر این در تعیین فرایند مهاجرت ،لازم است نخست به مسئله عدم توسعه توجه نمود ،زیرا در این راستا است که روابط نابرابر ساختی و مکانی بین بخش های مختلف جامعه مد نظرقرار می گیرد.
معتقدین به وابستگی بر این عقیده اند که علتهای مهاجرت را نمی توان از اثرات آن جدا کرد. زیرا مهاجرت از یک طرف معلول توسعه نابرابر است و از طرف دیگر عامل گسترش و رونق و تعمیق توسعه نابرابر در علت یابی مهاجرت از روستا به شهر در کشورهای جهان سوم، نظریه پردازان وابستگی بیان می کنند که باید به مساله عدم توسعه توجه نمود و در این رابطه نابرابری های ساختی و مکانی بین بخش های جامعه رادر نظر گرفت. به طور خلاصه در نظریات وابستگی ،مهاجرت امری اجباری است که بر اساس عدم توسعه یک محیط(روستا)نسبت به محیط دیگر(شهر)و وابسته گی غیر سرمایه داری به وجود می آید و این امر کاملا استثماری و ادامه ی آن باعث گسترش هرچه بیشتر توسعه نیافته گی می گردد.از مدل فوق برای تبیین مهاجرت های شهر به شهر نیز می توان استفاده کرد و مهاجرت از شهر های توسعه نیافته به شهر های توسعه یافته تر در یک کشور را در این چارچوب تبیین کرد.در واقع می توان گفت نابرابری های موجود به لحاظ امکانات رفاهی و اشتغال و توزیع متمرکز امکانات د رپایتخت و مراکز استان باعث ایجاد عقب افتاده گی شهرستان هایی چون بیجار گردیده و اهالی آن برای خارج شدن از این مشکلات به مهاجرت روی می آورند و حاضرند برای رسیدن به وضعیت بهتر مشکلات مهاجرت را به جان بخرند .
دومین نظریه ی کاربردی برای تبیین مهاجرت از بیجار را می توان نظریه ی جاذبه و دافعه ی اورس لی دانست.
لی معتقد است چهار عامل در مهاجرت و تصمیم به مهاجرت با اهمیت است که شامل:
الف- عوامل موجود در مبدأ (برانگیزنده یا باز دارنده))
ب- عوامل موجود در مقصد (برانگیزنده یا بازدارنده)).
) ج – موانع موجود در جریان مهاجرت از مبدأ به مقصد
د- عوامل شخصی.
نظریه ی وی به تئوری عوامل جاذبه و دافعه معروف ا ست. در صورتی که برایند عوامل برانگیزنده و بازدارنده مثبت باشد میل به مهاجرت در فرد ایجاد می شود. و اگر چنان چه عوامل شخصی نتواند این تمایل را از بین ببرد و موانع موجود در جریان مهاجرت نیز تأثیر بازدارنده ای اعمال نکند مهاجرت عینیت می یابد و فرد حرکت خود را از مبدأ ء به مقصد آغاز می کند. وی وجود امکانات بیشتر، آموزش، اشتغال و درآمد را در مقصد را از جمله عوامل جاذبه به حساب می آورد. در مقابل هزینه-های بالای زندگی در محل جدید، دوری از خانه و کاشانه و آلودگی محیط زیست را از عوامل دافعه محسوب می-کند. نکته ی قوت این نظریه تأکید درست بر تأثیر عوامل شخصی است.
در واقع می توان گفت شهرستان بیجار به دلیل نبود امکانات به خصوص امکانات پزشکی (به حدی که حتی برای تمام سوانح بیماران را به شهرهای زنجان یا سنندج اعزام می کنند که معمولا به دلیل فاصله ی نسبتا زیاد تا آنجا صدمات جبران نا پذیری به بیماران وارد می شود وگاهی به فوت بیماران می انجامد. )و اشتغال و قرار گرفتن در استان کردستان و تفاوت مذهبی ساکنین بیجار با سایر شهرستان هاوتفاوت قومیتی (قومیت ترک و کرد)وشرایط آب و هوایی سرد خشک و خشکسالی های متمادی که باعث خشک شدن چشمه ها و سخت شدن ادامه فعالیت کشاورزان به دلیل نبود آب و ندادن مجوز چاه عمیق به کشاورزان تنها راه برای ادامه کشاورزی کشت دیمی می باشد که بازدهی کمی دارد و متاسفانه سد های موجود در حوضه ی این شهرستان به دلیل مدیریت ناصحیح بهره برداری درستی از آن نمی شود وتنها مقدار بسیار کمی از اراضی پشت سد از آب بهرهمند هستند و به تازه گی سدی در شهرستان بیجار افتتاح شده که استان های زنجان و همدان با کانال کش آب این سد را به این دو استان انتقال داده اند و شهرستان بیجار به دلیل مدیریت ضعیف مسئولین شهرستانی و استانی اقدامی برای استفاده از اب این سد برای کشاورزی صورت نگرفته را از علل دافعه ی این شهرستان بر شمرد . واز عوامل جاذبه ی مقصدهای مهاجرتی چون تهران زنجان و همدان با داشتن شرایط بهتر اشتغال و امکانات بهتر رفاهی و خدماتی و دسترسی به راه آهن و فرودگاه و راه های ارتباطی بهتر وامکانات دانشگاهی و تشابه مذهبی وقومیتی را از عوامل جاذبه ی مقصد می توان به حساب آورد .
بر اساس نظریه ی محرومیت نسبی زمانی که فرد یا جمع نتواند در داخل سازمان اجتماعی خود (جامعه ی مبداء)،به اهداف با ارزش دست پیدا کند و احساس کند که منابع لازم برا ی رفع محرومیت هایش در خارج از سازمان اجتماعی وجود دارد به مهاجرت اقدام می کند.
در این فرایند فرد با دو سازمان اجتماعی روبروست .نخست سازمانی که در آن پرورش یافته اما احساس می کند که در آن از فرصت های لازم برای رسیدن به اهداف با ارزش خود محروم است ودوم سازمانی که شاید به گونه ای مبهم آن را می شناسد اما احساس می کند که در آن می تواند به منابع لازم برای رفع محرومیت های خود دست یابد .در این حالت مهاجرت در عین این که نتیجه ی برخی نارسایی هایی است که در کارکرد یک سازمان اجتماعی وجود دارد سلسله ای از تغیرات را در کل سازمان اجتماعی نیز بر می انگیزاند .در صورت برابر بودن شرایط ،محرومیت از دستیابی به اهدافی که ارزش بیشتری دارند نسبت به محرومیت از از دستیابی به اهدافی که ارزش کمتری دارند در تصمیم به مهاجرت موثر ترند در واقع در این رویکرد،مهاجرت پاسخ نهایی به محرومیت های نسبی است(حاج حسینی،۱۳۸۵).در واقع بیجاری ها حس می کنند این شهر توان براورده کردن نیازهای آنها را ندارد و با مهاجرت به شهرهایی چون زنجان وتهران و همدان می توانند به خواسته ای خود برسند.
در نظریه ی شبکه های مهاجرتی ، هزینه و فایده ی مهاجرت ، در قالب شبکه های مهاجرتی مورد تبیین قرار می گیرند . شبکه های مهاجرتی مجموعه ای از روابط بین شخصی است که از طریق نسبت های خویشاوندی ،دوستی و جامعه ی مبداء مشترک ،مهاجران را به مهاجران قبلی در مقصد به غیر مهاجران در نواحی مبدا پیوند می دهد (مسی۱۹۹۰:۷). درون شبکه های مزبور ،حرکات مهاجرتی رو به افزایش می رود ؛به این دلیل که هزینه ها خطرات ناشی از مهاجرت را کاهش داده منافع حاصل از آن را افزایش می دهد . در واقع ارتباطات و تماس های حاصل از این شبکه ها،نوعی سرمایه ی اجتماعی برای افراد محسوب می شود که به وسیله ی آن ،به موقعیت شغلی بهتر ی دست می یابند(حاج حسینی، ۱۳۸۵ :۴۲).نظریه ی شبکه های مهاجرتی از دیگر نظریه هایی است که می تواند برای درک علل مهاجرت از بیجار مفید باشد . تعداد بیجاریی های که هم اکنون در خارج از این شهرستان ساکنند بسیار بیشتر از ساکنین حاضر این شهرستانند .لذا شبکه های مهاجرتی قویی و گسترده ای به خصوص در شهرستان های تهران دارند مانند اسلام شهر شهر قدس و مشکین آباد (کرج).معمولا غالب ساکنین بیجار اقوام وآشنایان زیادی در این مناطق دارند ودارای ارتباطات گسترده ای با این مناطق هستند و در مناسبت های مختلفی مانند عید نوروز و تاسوعا و عاشورا به بیجار بر میگردنند . وهمین ارتباطات گسترده به شناخت امکانات مقصد مهاجرتی و کاهش هزینه های مهاجرت به خصوص هزینه های روانی کمک می کند.
نظریه ی سرمایه ی انسانی :از دید گاه برخی تحلیلگران نیروی انسانی پرورده برای دستاورد های بهتر از جایی به جای دیگر می رود تا بیشترین بازدهی را داشته باشد بنابر این تصمیم گیری افراد متخصص به مهاجرت به مثابه ی نوعی تصمیم گیری برای سرمایه گذاری وبهره برداری از آن تلقی می شود (ارشاد، ۱۳۸۰ :۴۸).بیجاری ها سعی دارند خارج از بیجار سرمایه گذاری کنند ودر صورت تمکن مالی غالبا به فکر خرید مسکن در شهرهای دیگر هستند تا اگر زمانی شرایط مهاجرت فراهم شد در مقصد یک مسکن داشته باشند و در صورت عدم مهاجرت به عنوان یک کالای سرمایه ای استفاده کنند .که غالبا این کار بسیار سود آور تر از سرمایه گذاری در بیجار است .از طرفی غالبا جوانان با استعداد و نخبه ی شهرستان به دلیل نبود دانشگاه قوی در بیجار عازم شهرهای دیگر می شوند و پس از اتمام تحصیل غالبا به بیجار بر نمی گردند چرا که شغلی برای آنها وجود ندارد و صنایع و شرکتی وجود ندارد که به امید اشتغال در آن برگردند. لذا به رفتن از بیجار به عنوان یک سرمایه می نگرند .
در این پژوهش از نظریات فوق استفاده خواهیم کرد تا به توان به تبیین پدیده ی مهاجرت از شهرستان بیجار پرداخت.در واقع نظریات جاذبه و دافعه ،سرمایه ی انسانی،شبکه های مهاجرتی،وابستگی و محرومیت نسبی می توانند هر یک تبیین کننده ی بخشی از عوامل مهاجرت از شهرستان بیجار باشند .اما هیچ یک از نظریه های ذکر شده به تنهایی توانایی تبیین این مسئله را ندارند .با این حال در میان نظریات ذکر شده بیشتر از نظریات شبکه های مهاجرتی محرومیت نسبی وجاذبه و دافعه بهره خواهیم برد.
در واقع علل مهاجرت ساکنین شهرستا بیجار را می توان در چها دسته ی کلی قرار داد : ۱-تفاوت قومیتی و مذهبی در داخل خود شهرستان و با سایر شهرستانهای استان۲-شرایط اقتصادی و نبود اشتغال۳-کمبود امکانات و خدمات در بخشهای آموزشی پزشکی و رفاهی۴-شبکه های مهاجرتی گسترده
شهرستان بیجار دارای دو قومیت کرد وترک است ودو مذهب تشیع وتسنن است و خود کرد ها هم به دو دسته ی اهل سنت وشیعیان تقسیم میشوند که اکثریت با کرد های شیعه است . بیجار تنها شهرستانی است در کردستان که اکثریت جمعیت آن شیعه مذهب اند. این تفاوت مذهبی باعث عدم تمایل بیجاری ها به زندگی در این استان شده است وعلاقه مند به زندگی در استان های هم مذهب خود هستند(مانند همدان و تهران) و این بحث ایجاد شده که تفاوت مذهبی موجود باعث شده در استان کردستان نسبت به بیجار بی مهری صورت می گیرد. و به مشکلات بیجاردر این استان رسیدگی نمی شود. از طرفی قومیت ترک هم احساس تعلق خاصی به کردستان ندارند و در پی مهاجرت به شهرهای ترک نشین چون زنجان هستند.
نبود اشتغال و شرایط رکود اقتصادی در شهر ، به نحوی که اقتصاد بیجار کاملا وابسته به کشت گندم به صورت دیم است که بازدهی کمی دارد و در شرایط خشکسالی اقتصاد شهرستان فلج می شود.
مسئله ی دیگر در بیجار کمبود امکانت در حوزه ی بهداشت ودرمان شامل نبود بیمارستان مجهز و پکمبود پزشکان متخصص است.در خوضه ی آموزش عالی هم نبو دانشگاه ملی(دولتی)باعث مهاجرت جونان جهت ادامه تحصیل شده ودر بخش امکانات زیر ساختی همچون راه مشکلات زیادی وجود دارد به نحوی که اسفالت جاده ی همدان بیجار بیش از دو دهه در حال انجام است و به پایان نرسیده است.
شبکه های مهاجرتی گسترده در شهرهای زنجان همدان و تهران با عث آشنایی کامل با پتانسیل های این شهر ها شده و مهاجرت را برای بیجاری ها تسهیل می کند.
۲-۷فرضیه های تحقیق
در هر تحقیقی فرضیه ها پلی هستند میان مبانی نظری و تئوریک از یک سو و واقعیت از سوی دیگر ،بر اساس این صورت های متفاوتی برای فرضیات وجود دارد در صورت اول فرضیه ها به صورت پیش بینی رابطه میان یک پدیده و یک مفهوم کلی که می تواند آن را بشناسد بیان می شود ودر صورت دوم که در تحقیقات اجتماعی رایج تر است فرضیه به صورت پیش بینی رابطه ای میان دو مفهوم یا دو نوع پدیده ایست که آن مفاهیم را مشخص می کند ارائه می شود سازمان دادن به یک تحقیق در محور فرضیه ها بهترین وسیله ی هدایت منظم و استوار آن است بدونه آن که خلاقیت ذهن مکتشف و کنجکاوی که لازمه ی هر کار فکری است فدا شود(کیوی و کامپنهود، ۱۳۷۰ :۱۱۱).
در این پژوهش با بهره گرفتن از تئوری های مطرح شده سعی داریم پاسخ هایی برای سوالات تحقیق بیابیم چند فرضیه را مطرح خواهیم کرد. ابتدا فرضیه ی کلان و بعد فرضیات خرد را می آوریم. فرضیه ی اصلی و محوری در این پژوهش عبارتند از:
فرضیه اول: به نظر می رسد بین وضعیت اشتغال و تمایل به مهاجرت در این شهرستان رابطه وجود دارد.به این معنی که شاغلین کمتر از افراد بیکار اقدام به مهاجرت می کنند..
فرضیه دوم:. : بین قومیت و تمایل به تمایل در شهرستان بیجار رابطه وجود دارد.به این معنی که قومیت ترک بیشتر از قومیت کرد در این شهرستان اقدام به مهاجرت می کنند.
فرضیه سوم :به نظر میرسد بین مذهب و تمایل به مهاجرت در شهرستان بیجار رابطه وجود دارد. به این معنی که اهل تشیع بیشتر از اهل سنت اقدام به مهاجرت می کنند.
فرضیه ی چهارم :به نظر می رسد بین امکانات بهداشتی رفاهی و تمایل مهاجرت در شهرستان بیجار رابطه وجود دارد.
فرضیه ی پنجم :به نظر می رسد بین پایگاه اجتماعی و تمایل مهاجرت در شهرستان بیجار رابطه وجود دارد
۲-۸مدل نظری تحقیق
نمودار زیر مدل مفهومی تحقیق را نشان میدهد.
جغرافیای مفهومی مهاجرت تعاریف زیادی برای واژه ی مهاجرت وجود دارد فرهنگ چند زبانی سازمان ملل در سال ۱۹۸۵ در تعریف مهاجرت اورده است«مهاجرت شکلی از تحرکات جغرافیایی یا مکانی است که بین دو نقطه ی جغرافیایی انجام می شود این تحرک شامل یک منطقه ی( مبداءمهاجرت)و اقامت در یک منطقه ی دیگر(مقصدمهاجرت)است.این گونه مهاجرت را مهاجرت دائم می گویند و باید آن را ا ز دیگر انواع مهاجرت که متضمن تغیر دائمی محل اقامت نیست(مانند کوچ یا مسافرت)تفکیک کرد(اوبرای۱۳۷۰).
«رولان پرسا»( ۱۹۸۵)مهاجرت را حرکات افراد یا گروه ها می داند که تغییر دائمی یا طولانی محل اقامت فرد را به دنبال دارد به نظر وی در تحلیل حرکات مهاجرت باید به ۳نکته توجه کرد :دائمی یا طولانی بودن مدت اقامت در محل جدید ،وجود فاصله ی مکانی بین دو محل و وجود فاصله ی زمانی و زمان انجام مهاجرت (زنجانی،۱۳۸۰:۶).
مهاجرت در معنای عام کلمه عبارت است از ترک سرزمین اصلی و سکونت در سرزمین دیگر به طور موقت یا دائم و مهاجرت به معنای خاص آن عبارت است از نقل مکان انفرادی یا جمعی انسان ها با تغییر محل اقامت به طور دائم یا برای مدت طولانی (تقوی،۱۳۸۷ :۱۴۸).
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
دستیابی به هدفهای علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روششناسی درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار مییابد نه موضوع تحقیق. بیشک یکی از مشخصههایی که تعیین کننده اعتبار و ارزش یک کار تحقیقاتی میباشد، روش و ابزاری است که محقق در انجام پژوهش خود در پیش میگیرد. انتخاب روش تحقیق مناسب به هدفها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسشهای تحقیق است (خاکی،۱۴۳:۱۳۸۶). اتخاذ روش تحقیق مناسب علاوه بر اینکه محقق را در رسیدن به نتیجهای محکمتر و قابل اتکاتر یاری میدهد، روند پیشرفت تحقیق را نیز تسهیل میکند. در این فصل روش مورد استفاده در انجام پژوهش حاضر به تفصیل توضیح داده میشود.
۳-۲روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی است. این تحقیق از نظر روش، تحقیق توصیفی و تحلیلی است. جهت دستیابی به اهداف تحقیق ،در این تحقیق از روش های پیمایش(روش زمینه یابی با هدف های توصیفی و اکتشافی ) و روش توصیفی و تحلیلی از طریق بررسی و تحلیل آثار و پیامدهای اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و محیطی در منطقه مورد مطالعه،استفاده شده است.
به طور کلی روش های تحقیق در علوم اجتماعی را می توان با توجه به دو ملاک تقسیم کرد:
الف) هدف تحقیق
ب) نحوه گردآوری داده ها
بر این اساس پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی است. در ذیل به توضیح آنها پرداخته می شود:

۱-۸-۱- کتب حدیثی شیعه
در این تحقیق بیشتر از کتب حدیثی شیعه استفاده شده است و این مطلب نیز برایمان روشن شد که شناخت و معرفی انحرافات از زبان اهل بیت نشان از آن دارد که منابع شیعه در پرداختن به مسأله مهدویت و آخرالزمان –بخصوص در این موضوع- بسیار غنی­تر از کتب اهل سنت است.

از جمله این کتب میتوان به کتاب­های «بحارالانوار» تألیف علامه محمدباقر مجلسی (ره)، «الکافی» از شیخ کلینی، «مستدرک الوسائل» از حاجی نوری، «کتاب الغیبه» اثر نعمانی، «وسائل الشیعه» از شیخ حر عاملی، «مکارم الاخلاق» از حسن بن فضل طبرسی و «التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن‏» از سید ابن طاووس.
و از معاصرین هم می­توان به کتاب­های «إلزام الناصب فی اثبات الحجه الغائب» از علی حائری یزدی و نیز «نوائب الدهور فی علائم الظهور» نوشته حاج سید حسن میرجهانی اشاره کرد.
۱-۸-۲- کتب حدیثی اهل سنت
که مراد کتب حدیثیِ غیر از شیعه می­باشد. از مهم ترین آنها می­توان به کتاب «کنزالعمال» از متقی هندی و «المستدرک علی الصحیحین» از حاکم نیشابوری اشاره کرد.
۱-۹- روش تحقیق
انتخاب یک روش مناسب برای انجام پژوهش از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا راه رسیدن به هدف تحقیق می­باشد و اگر از روش روشمندی استفاده نشود ممکن است در رسیدن به هدفمان دچار لغزش بشویم. از این رو روش کار ما در سه مرحله زیر خلاصه می­ شود؛
۱-۹-۱- گردآوری اطلاعات
در این مرحله ما به جمع آوری و جستجو درباره روایات مورد بحث در کتب ذکر شده پرداختیم و آنها را اگر چه هم که برخی طولانی بودند، استخراج نمودیم. که این اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و در فیش­هایی به تعداد حدودِ سیصد برگه پشت و رو جمع گردید. در یادداشت برداری از هر سه شیوه رایج اجمالی، تفصیلی و ارجاعی استفاده شد.
۱-۹-۲- دسته بندی اطالاعات
این مرحله از کار بیشترین وقت تألیف را به خود اختصاص داد زیرا که می­بایست تمامی روایات یافت شده پس از صحتِ موافقت با موضوع و نیز تقطیع آنها، در باب و بخش و زیر مجموعه مخصوص به خود قرار می­گرفت. که در نهایت و بعد از دسته بندی آنها و تعیین زیر مجموعه هر دسته، این قسمت به تعدادی حدود یکصد و بیست و چهار عنوان انحراف اصلی و پانصد زیر مجموعه در مجموع دسته­های اصلی، رسید. که جهت ارائه به منظور پایان نامه مجبور شدیم بخشی از آنها را حذف کنیم.
۱=۹=۳- توضیح و بیان روایات
این مرحله درباره برخی از روایات مشکل و غریب و یا روایاتی که نیاز به شرح داشتند صورت گرفته است.
۱-۱۰- محدودیت­­های تحقیق
محدودیتی برای تألیف و نیز در روند کار از حیث زمان و مکان و منابع، وجود نداشت و تنها محدودیت ما، محدود بودن حجم استاندارد پایان نامه­ های کارشناسی ارشد بود که به خاطر همین موضوع مجبور به حذف حدود یکصد و پنجاه صفحه از پایان نامه­ خود شدیم.
۱-۱۱- تعریف واژه ­ها
۱-۱۱-۱- آخرالزمان
این واژه در گفتارهای ادیان آسمانی و روایات اسلامی مطرح شده است و مراد از آن روز پایانی عمر دنیا (به حسب معنای لغوی) نیست بلکه مراد از آن دوره خاصی است که درباره آن سه دیدگاه عمده وجود دارد:
اول) دوران نبوت پیامبر خاتم تا برپایی قیامت؛ که در این صورت آخرالزمان یعنی این که بعد از پیامبر اسلام، پیغمبر و شریعت تازه­ای نخواهد آمد. چنانچه در روایتی داریم که خداوند به حضرت عیسی فرمود: «فَآمِنُوا بِی وَ بِرَسُولِی النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الَّذِی یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ نَبِیِّ الرَّحْمَهِ … قَالَ‏ أَوَّلُ النَّبِیِّینَ خُلْقاً وَ آخِرُهُمْ مَبْعَثاً»^[۱]: پس به من و به رسول امّی که در آخرالزمان خواهد بود که اوست نبی رحمت، ایمان بیاور. فرمود: او برترین پیامبر و اولین ایشان به لحاط خُلقی و کمالات اخلاقی است و آخرین ایشان است به لحاظ مبعوث شدن.
دوم) دوره غیبت و سال­های قبل از ظهور؛ لذا آخرالزمان طبق این تعریف پایان دوره ظلم و فساد و حکومت­های غیر الاهی است که با ظهور حضرت حجت همه این ناهجاری­ها بر چیده خواهند شد. چنانچه در روایتی داریم که رسول خدا فرمود: «یَقُومُ بِالدِّینِ فِی آخِرِ الزَّمَانِ کَمَا قُمْتُ‏ بِهِ‏ فِی‏ أَوَّلِ‏ الزَّمَانِ‏ وَ یَمْلَأُ الدُّنْیَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْرا»^[۲]: او (یعنی امام زمان) اقدام به برپایی دین در آخرالزمان می­ کند همان طور که من در اول الزمان به برپایی آن اقدام کردم و دنیا را پر از عدل و داد می­ کند همان طور که پر شده بود از ظلم و جور.
سوم) دوران ظهور؛ یعنی دوران تشکیل دولت عدل الاهی که این حاکمیت تا آخر عمر دنیا بر قرار خواهد بود.
که روایت قبل بر این مطلب نیز دلالت دارد که زمان ظهور امام و نیز حکومت ایشان، در آخرالزمان است. و لذا به دلیل نزدیکی به زوال دنیا و برپایی قیامت، آخرالزمان نامیده شده است.
از مجموع مطالب فوق به این نتیجه می­رسیم که هر سه نظر در جای خود صحیح می­باشند ولی آنچه در این نوشتار در معنای آخرالزمان مورد استفاده است، نظر دوم می­باشد زیرا بحث درباره آشکار شدن نشانه­ های قبل از ظهور، در امت اسلام و حتی جهان می­باشد.
۱-۱۱-۲- انحرافات
«انحراف» از ریشه «حرف» به معنای «لبه و جانب چیزی است»^[۳] و «انحراف» به معنای «منحرف شدن و از چیزی عدول کردن»^[۴] می­باشد. و این انحرافات موجود در آخرالزمان بدان معناست که مردم از اصل دین و اعتقادات ناب و اخلاقیات اسلام عدول کرده و منحرف شده ­اند.
فصل دوم: انحرافات
بخش اول: رفتاری
بخش دوم: اخلاقی
بخش سوم: اعتقادی
مقدمه
انحرافات و آلودگی­ها در طول تاریخ و در همه امت­ها بوده است، ولی آنچه در روایات آخرالزمان بدان پرداخته شده است گویای این است که انحرافات و نشانه­ های ظهور، اولاً در آخرالزمان یا ایجاد می­شوند و یا این که در گذشته بوده­انـد ولی در آخرالزمـان شدت می­یابنـد. ثانیـاً این انحرافات خطاب به امت اسلام است و مسلمانان این را بدانند که همه این بلاها، گناهان، کج روی­ها و انحرافات در امت اسلام، ایجاد و یا تشدید می­شوند. لذا ائمه بزرگوار، ما را از ابتلای به آنها بر حذر داشته اند چنانچه در اهمیت این که مؤمن باید این را بداند که چه چیزی او را از دین خارج می­ کند روایتی است از امام صادق که فرمود: «وَجَدْتُ عِلْمَ النَّاسِ کُلَّهُ فِی أَرْبَعٍ أَوَّلُهَا أَنْ تَعْرِفَ رَبَّکَ وَ الثَّانِی أَنْ تَعْرِفَ مَا صَنَعَ بِکَ وَ الثَّالِثُ أَنْ تَعْرِفَ مَا أَرَادَ مِنْکَ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْرِفَ مَا یُخْرِجُکَ مِنْ دِینِکَ»^[۵]: تمام –آن چه را که- مردم باید بدانند در چهار چیز یافته­ام؛ اول اینکه خدای خود را بشناسی و دوم این که بدانی خداوند چه طور به تو عنایت کرده است -و نعمت بخشیده است- و سوم این که بدانی خدا از تو چه می­خواهد و چهارم این که بدانی چه چیزی تو را از دین خارج می­گرداند.
مهم­ترین چیزی که انسان را از دین خارج می­ کند انحرافات و گناهان است که طبق خواسته معصوم باید در شناخت آنها اهتمام بورزیم. لذا اهمیت تحقیق روشن شد.
ما این فصل را به سه بخش تقسیم نموده­ایم که بخش اول درباره انحرافات رفتاری، بخش دوم انحرافات اخلاقی، و در نهایت هم انحرافات اعتقادی است. البته قابل ذکر است که این انحرافات فقط یک پنجم آن چیزی است که جمع آوری شده است و الباقی جهت اختصار حذف گردیده­اند.
بخش اول: انحرافات رفتاری
ما در این بخش انحرافات موجود در آخرالزمان را با توجه به آنچه که در روایات معصومین آمده بود در سه بخش تقسیم کردیم تا علاوه بر دسترسی راحت تر به مطالب ذهن خواننده دچار تشویش نگردد.
انحرافات رفتاری در حوزه اجتماعی
۲-۱-۱-۱- رواج آداب غیر دینی
روایات فراوانی در آخرالزمان گویای این است که ارتباطات مردم به گونه ­ای که مورد پسند شرع مقدس نیست تغییر می­ کند که این موارد با توجه به آنچه که در این روایات آمده به این قرار است:
۲-۱-۱-۱-۱- انحصار سلام دادن به حسب آشنایی
پیامبر فرمودند: «لا تقوم الساعه حتى یکون السلام على المعرفه»^[۶] : بر پا نشود ساعت (ظهور) تا اینکه بوده باشد سلام به حساب آشنایی.
و این در حالی است که سلام دادن به آشنا و غریب بودن ربطی ندارد که دستور اسلام و در سیره پیامبر هم داریم که ایشان «به هر کس می­رسید سلام می­کرد چه فقیر و چه ثروتمند، چه کوچک و چه بزرگ»^[۷].
۲-۱-۱-۱-۲- فراموشی بخشش و احسان
امام صادق فرمودند: «یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ عَضُوضٌ یَعَضُّ کُلُّ امْرِئٍ عَلَى مَا فِی یَدَیْهِ وَ یَنْسَى الْفَضْلَ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ لا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ»^[۸]»^[۹]: زمانى بیاید بر مردم که بسیار گزنده باشد که هر کسى [یا هر ثروتمندی یا هر مؤمنی] به آنچه دارد بچسبد [در حالی که به آن امر نشده بود] و فراموش کنند بخشش به همدیگر را، و این در حالی است که خدا فرموده «و فراموش نکنید بخشش را میان خود».
در بیان این روایت ابتدا نکته­ای را در توضیح ساختار «یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ» که در جاهای مختلف این پایان نامه آمده است عرض می­کنم. فعل «أتی علی» به معنای «هلک» است^[۱۰] و به صورت کلی دارای معنایی منفی است. البته این گونه روایات به هر زمانی می تواند تعلق داشته باشد و این که بگوییم صرفاً دال بر آخرالزمان است اشتباه است ولی با توجه به این که در آخرالزمان گناهان و انحرافات شدت و شیوع بیشتری می یابند لذا شایسته است که این گونه روایات را به این زمان هم تعمیم بدهیم زیرا این ساختار بار معنایی منفی دارد و نشان از نابودی و هلاکت مردم در آن زمان می باشد در نتیجه ایرادی ندارد که این گونه روایات را بر آخرالزمان هم تطبیق دهیم.
«عَضُوضٌ» بر وزن فَعول به معنای «بسیار گیرنده و گزنده»^[۱۱] و حاکی از مبالغه است و عبارت «عض فلان على ما فی یده»^[۱۲] یعنی بخل کرد و خودداری نمود. و گویای این است که آخرالزمان، دوره­ای است که مردم را بسیار آزار می­دهد، که یکی از جنبه­ های آزار رسانیدن – که از طرف مردم است – همین عدم بخشش به همدیگر می­باشد. که این عدم بخشش و بخل را در برخی از روایات به صورت مطلق آورده ولی در چند روایت دیگر –که در پاورقی ذکر شد-دو قید متفاوت را آورده است که یکی متوجه ثروتمندان و دیگری متوجه مؤمنین می­باشد ولی با توجه به این که انحراف در جامعه اسلام است می­توان گفت که روی سخن هم با مؤمنینِ ثروتمند و هم مؤمنین و یا ثروتمندان به طور جداگانه و یا حتی عامه مردم می­باشد. به هر حال در ادامه روایت بیان می­دارد که آنان به این کار [یعنی عدم فضل و بخشش و فراموشی آن] امر نشده بودند و باید مراقب باشند که خداوند اعمال آنها را می­بیند و این عدم دستگیری و کمک به هم نوع مورد قبول خداوند نیست زیرا در آیات و روایات فراوانی خداوند و معصومین ما را به کمک به دیگران و اعطای فضل به ایشان تشویق نموده ­اند و از عدم این کار نهی نموده ­اند. لذا در روایتی امام صادق فرمود: «ألاَ و إنَّ أحَبَّ المؤمِنینَ إلى اللّه مَن أعانَ المُؤمنَ الفَقیرَ مِن الفَقرِ فی دُنْیاهُ و مَعاشِهِ، و مَن أعانَ و نَفعَ و دَفعَ المَکْروهَ عنِ المؤمِنینَ»^[۱۳]: بدانید که محبوبترین مؤمنان نزد خدا، کسى است که مؤمن فقیر را در امور مادى و زندگیش یارى رساند و کسى است که مؤمنان را کمک کند و سود رساند و ناراحتى آنها را برطرف سازد.
۲-۱-۱-۱-۳- عیب جویی، اهانت و بدگویی
پیامبر به ابن مسعود فرمود: «یا ابن مسعود ! ألا و إن من علم الساعه وأشراطها … أن تکثر … الهمازون والغمازون واللمازون»^[۱۴]: آگاه باشید که یکی از علایم و نشانه­ های ساعت (ظهور) آن است که عیب جویی در پشت سر و نیز به یکدیگر با چشم و غیره به قصد اهانتِ به هم، اشاره کردن و نیز بد­گوئى در حضور همدیگر، زیاد شود.
۲-۱-۱-۱-۴- نزاع و درگیری
پیامبر فرمودند: «یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ … مُفْرِطُونَ فِی الْعَدَوَاتِ»^[۱۵]: پسر مسعود! بعد از من اقوامی خواهند آمد که در دشمنی (با همدیگر) افراط می­ کنند.
۲-۱-۱-۱-۵- عدم شناخت مردم از هم
امام معصوم فرمود: «إذا … أنکر بعضهم بعضا فعند ذلک توقعوا أمر الله صباحا و مساء»^[۱۶]: هر وقت بعضی بعض دیگر را ناشناس پندارند پس در آن وقت روز و شب متوقع و منتظر فرج باشید.
که این عدم شناخت سبب ایجاد اختلاف بین همدیگر می­ شود که غیر از غفلت از هم است زیرا غفلت زمانی است که افراد از هم هیچ اطلاعی نداشته باشند که مثلاً در چه وضعیتی زندگی می­ کنند. ولی این عدم شناخت در ارتباطات با همدیگر می باشد و نه در غیاب هم.